NUPI HAL NING

Ceu Hlun

Nupi hal nak ah an ka sawm ve tawn i oi tam kaa tel cang. Pa lei ka si chel, nu lei ka si chel, kaa tthial chel, a si. Cu chung i ka hmuhton mi in si seh, midang kong ka theih mi in si seh, a lang mi cu: itheihthiam lo ruang ah bia ilaak sual a um tawn ti hi a si. Kan orh ning aa dan ruang ah a si bik. I, kan tlaang in kan ruahning (norm) ikhat deuh seh tiah ah mah hi ka ttial. (“A si, a si” ka ti mi hi “hi cabia ning ah” ti duh nak an si.)

Nupi hal ah hin step pa thum a um: (1) Chawnh, (2) Hal, le (3) Caih.

“Leen (nupi hal) kan in duh hna i, inka nan kan honh hnga maw, khi nicaan khi ra usi law a rem hnga maw” tiah chawnh hmasa ding. An inn ah ciammam in va kal i va chawnh a rak si tawn, ttelifawn a um hlan ah cun. Mahti i va kal cu an inn an kai hna a si. Appointment hal a si ko ca ah minung pa hnihthum kal a hau lo; pakhat kal ah a za.  Atu ah cun an inn va kai theng a hau ti lo; ttelifawn zong in appointment hal khawh a si cang (khual hrimhrim ah cun). Fahsak ding a si lo. An inn theng i va kal ah cun appointment pek/lo bia rak leh colh a hauh ca ah nu chung an iredi lo ah cun khing a rit. Ttelifawn i chawnh ah cun, “kan ron icaih lai i zarh khat chung ah bia kan in fianh hna lai’ tiah ti chung awk a ttha.

Pa chung nih appointment an hal hna i ngaknu nulepa nih an pek hna ah cun, nu lei nih bia leh awk an irin ding a si cang. Ngaknu, a pa, le a nu an itong lai i, an lungthin an ihal lai. Pa lei an chuahlangh tik ah ‘Yes’ or ‘No’ leh awk fiang cia in an rak orh hna lai. “Kan ron iruat rih lai” tiah leh phung a si lo. Nu lei chungkhar ah relremlonak an ngei thar bantuk a si ah cun ‘chuaklang rih hlah u’ tiah an appointment cu reschedule an tuah khawh, an khensel khawh.

Ngaknu unau rual an si i aho hi dah an kan hal hnek ti an fian lo ah cun, cun aho ca ah dah a si hnga ti an fian lo ah cun, hlangko in hal ding an si. Upa-u a hal hnek rua ti i a nau tu hal a um kho. “Ka tupa ca’h” ti zong in a za lo, “aho na tupa dah” tiah hliah ding a si.

Chawnh hi hal a si rih lo. ‘An kan hal’ e tiah nu lei nih an ichim kho lo. Biathli a si rih i chim rih lo ding a si. Pa lei chung zong nih hal ah an irinh kho lo. Leet zong a ngah.

“Anih nupi ca ding ah anih kan in hal hna” ti khi hal cu a si. Mah bia kaa khat cu do a tla, a za. Fiangte in chim ding. Hngalh cia le ruahdamh irinh ding a si lo. Aziaphial zong in chim ding a si lo. Statement a si ding a si. Statement dotla an chim lo ah cun bia leh awk a um lo (leh ding zong a si lo). Mah statement a chim tu ding cu lamkal (sa liang co tu ding) a si. Midang rak holh ve ding a si lo.

Nupi hal ah hin lamkal hlei ah mi dang pa khat/hnih kal ve ah a ttha; bia theihpi tu ah. Minung tam tuk belte kal ding a si lo; tam tuk kal cu iap (overwhelm) timh ah a cang kho. Kei nulei nawlngei si ning law nupi hal ah minung 5 leng nan ra lai lo tiah ka ti hna hnga. Pa nga cung an rat ah cun “kir rih ko u, tuzan cu” tiah ka ti ko hna hnga. Huham i iap timh cu aa dawhcah lo.

Nu lei zong nih an chungkhat kawh-auh ding a si lo. An chungkhat cu dot 3-nak ah an ra te lai.

Halnak bia an chim in nulei nih bia an leh hna lai. Mah vial.

Mah dih cun iton tthan nicaan an khiak lai. Mah cun an ttin ko lai.

‘Tlaaksa’ an ti i, nu lei nih hnatlaknak sa (vok) an rak thah khawh hna. ‘Aho hmanh ileet chiat’ tinak a si.

3. Caih

Nu lei nih an awm (cohlan) hna hnu ah metting tuah a taang—man teel, rian ni khiah, cawlcangh ning caih.

(1) ‘Man Teel’ ti cu man kong icaih khi a si. Nu lei nih man an coh mi (pu, ni, tta, nu, tehna) an rak ruaih hna lai. Maw zong an ra ve kho. Pa lei zong nih an chung le hawikom an ruaih hna lai. Minung tampi zong an si ko lai. Man kong an icaih lai. Pa lei nih man an iput mi an chim lai. Man hauh tu nih an hauh zat an chim lai, an ah (thawh) ding mi zong mah zan ah hin an chim lai. “Darkhuang ka’n hauh hna; naa kaa ring ve” ti bantuk in. Man teel hi nupi hal i a har bik mi, rolung an ibunh nak, a rak si tawn. (2) Man an teel dih ah cun a nikhua kong, chung ttuan ning kong, tehna caih a si cang. A har ti lo. Icaihthlak cio khawh zong a si cang.

Man kong caih le chungttuan kong caih hi caan dang veve ah tuah khawh a si.

Mah step pa thum hi an palh, an hrelh, an cawh, an komh, tawn ruang ah bia a tam tawn. Zeitin ti ah cun; (a) Dot 1-nak hi appointment laak lawng a si rih ti hngal lo in micheu nih hal ah an rel. Nu lei i an cohlan hna khi, innka kan in honh ko hna lai ti vial a si i, ‘awm’ a si rih lo ti an hngal tawn lo. Cu ruang ah, (b) Dot 2-nak khi an lonh hnek lengmang. Awm cia phun in bia an chim sual tawn. Nu lei nih ifahsak awk a tlaak. (c) Dot 2-nak bia (awm le awm lo) a fian hlan in pa lei chung cu man le a nikhua caih colh ding in an pok ttheu, hal zan ah. An kan duh hrimhrim ko lai ti i ngamh tuk bia a si; neek bia. ‘Nan luangpi tang ah kan lut ko’ e an ti zong ah laak ding a si ti lo. Hal hmasa i awm hnu lawng ah dot 3-nak rian ot ding a si. Nu lei bia um lo in, hal sin/zan ah caih colh ding phun i an ruah ah cun nu cu “kheng chung sa” ah an ruah ah a cang. Cholko, cholko in rak chawnh awk an tlak, aa uah kho nih cun.

Nu lei chung nih itthatter tuk ding a si lo, aa uah lo ding an si zong ah. Micheu cu Pathian lei in khua kan ruat hei ti miau in an hei ttha tuk i luak lei an chuak. Oi khat cu, nupi kan hal i an kan awm hlei ah rawl an kan chuanh. An iphah tuk deuh tiah ka ruah. A si awk a si lo ka ti. Ei ka duh lo. Tisa soh a za.

(peh ding)

2020/03/25