PA HLUN DAIRI

"Ramttuan cu e, chanchung ah a dong lem hnga mei,
Lai ni khat cu nonawn lungmawng nun,
Kan cawng ve lai Tthal Hnawn Zaam aw.”
(Ka nu hla)

“Pa Hlun, atu tthal chung ah hin vacation kan la lai kan ti le, ahlan i na rak kal nak ah khan kal kan duh le, kan kalpi ve ca, naa manh ah cun.”
Tialtehmai

“Mt. Rushmore ah khan maw?”
“Um.”
“Zeitik hrawng i kal ding dah a si?”
“Zulai thla dongh lei ah khin.”
“Ahoho dah nan si lai?”
“Kan ifiang rih lo. Sawm zong kan isawm setsai rih lo.”
“Ka zawn kaa hngal rih lo e! Ka caan kaa zoh lai i ka kal khawh ding le kal khawh ding lo cu ka’n thanh te hna lai.”
Mah hi Tialte he kan ichawnh nak a si. Mt. Rushmore cu Amerikan president pa li zuk lung kher an um nak tlang a si. Cunglei USA i South Dakota ramkulh ah a um. Mahka ah cun kei cu 1998 ah khan ka rak kal bal cang i, ka kal nak i ka ton mi le ka ruah mi zong Saduhthah cauk ah ka rak ttial i Laimi tampi nih an rel cang. Mi tam nawn nih phak ve an duh. Atu zong cu mitam sawm hna seh law mitam an ithawh ttheu hnga na’n lung aa hngal hawikom vial lawng si ko usi an ti.

Ahnupi ah ka kal lai le kal khawh lai lo cu an ka hal tthan. Kaa fiang hlei rih lo. Midang nih an ka hal. Kaa fiang hlei lo. Hal nolh hau in ka um hoi. Ka kal lai maw kal lo he ka ti.

‘Zei a si hmanh ah kaa thawh ve ah a ttha lai. Khual dang tlawn hau a si le ka tlawng nolh te ko lai ta. Tangka zong cu Pathian kan hal tthan te ko lai’ ka ti i kal lai ni chunhnu in kaa reel chom ve. Fungku, “Kaa reel ve, rak ka sawm pah u” ka hei ti.

Dawr ah angki thar le luchin thar ka va icawk. Mithman cu ka thlau mi ka hmuh tthan, vantthat ah. Ka khemra belte aa kaam mi ka remh lo i a thar cawk a hau. Walmart ah zoh setsai lo in ahmete ka cawk ka ti i, ahnu ah zoh nalak ah single use camera si hin lo in roll film a si ciammam i aze ka ti. Lampi ah adang ka cawk, ahnu ah.

A zan cu rawl tthing in ka riak i ka mang zong a chia dih. Ka mang ah cun mithi Pu Ne Win he kan hei isi. Kaa hlau. Kaa hngelh kho set ti lo. Zing ka thawh in ka thil kaa serh. Hawi cu Indianapolis in rat i a ka sawm pah ding an si. Indianapolis le Champaign cu meng 122 aa hlat. Zing suimilam 8:00 fai in ithawh i 10:00 fai ah ka sin a phaan ding an si. Kaa ngaih. A ra mi cu: Dawt Chin, Tha Hnem Sung, Ca Lian, Ngun Hoi, Tial Pen, Vanlianpar Bualteng, Fung Zi, Salai Thla Hai, le Ram Hre an si. Keimah he pa hra ding kan si—Zisuh he hlei khat. Pa Lian hi capo thiam le hlasak thiam a si. A tingtang zong a kan kenpiak. Ramram zong hi mi a nuam phun bak a si. Nau Sung le Tialte hi DC i a ra mi an si. Vanlawng in a nizan an phaan. Nu dang pa thum hi cu Indianapolis inn khat i khua a sa tti mi Cinzah nu pawl an si, ka farle. Vanvan le pa pawl zong Indianapolis i a um mi lawngte. Kei cu Illinois ah ka um—“Illinois Thlaidor” si khi. Nan theithiam ma?

An ra phaan. Kaa nuam, an mui he. Inchung ah kan lut. Ka khuasak nak le ka thil chia tete zong farle nih an ka hmuhpiak taak. Thla kan cam ta. Thil pa thum kan hal: (1) Kan sin i aa tel nakhnga (2) Kan him nakhnga (3) Pakhat le pakhat hmurka le capo i kan thinlung kan ihliam sual lo nakhnga. Thla kan cam dih cun kan pok colh. Suimilam 11 deng a ti cang.

Kalpah chuah awk ah hlaphel tam nawn kan iken (hla bia tete ka telh mi hi tlunkal pah i kan ngaih/sak taktak mi hla ngawt an si). Nuam seh kan ti. A hau. Tangka tampi dih in le rian tam tlolh in kan kal i kan inuamh ttung lo ah cun sungh cikcek ding a si. Cuca ah inuamh nak cu khaan hrimhrim a hau ka ti i, “Dir rih u, bank ah tangka ka hei chuah ta lai” ka ti hna i beer bawm khat he ka ra chuak. Angaite ti ah cun USA ah mawttaw cung ah zu phun pohpoh din phung a si lo. A chin phongh cia zong in mawttaw chung ah chiah phung a si lo. Na’n, ka chiah ko—din pah ka duh ai tiah. Beer hi 1997 kum hram ah khan, thau deuh cang tuah ning tiah, Halkha ah tinh ciammamte’n ni 21 chung ah thawl 21 ka rak din i mah hnu cun ka duh pah. Asina’n kaa ziak lo i ka ding ngam lo. Ka duh tuk pek lo. Atu bantuk nuamh duh caan tete tu ah hin cun din pah ah a ttha lai ka ti bia a si.

Kan pok, mawttaw pa khat in. I-74 in va iphei i Illinois State denh deng ah I-80 in hon ihrawl i Iowa State aphei in hei tan i, I-90 in South Dakota nitlak lei Rapid City ah a riak ding kan si. Suimilam 15 chung hrawng kal hau a si. Kei cu ka zoh mi hngal hna hlah seh tiah mithman pei kauhkauh kaa benh, ka mitkuar khat in.

Lampi ah Illinois River kan hmuh. Mississippi tiva a si e ka ti hna. Um-e an ti. Tiva dang kan hmuh tthan. Mah tu hi a si tthan e ka ti hna. E an ti. Adang kan hmuh hoi. Awh ka ti. Tiva kan hmuh mi poh Mississippi si dawh in a um cang. Kan hmuh pah lengmang fawn. Cungai Mississippi tiva tam cu kan ti.

‘Illinois Thlaidor’ ti kong cu kan chim i, nu pawl nih “Thlaidor hi zei set hme a si?” an ti. “Mah hmanh cu maw nan hngalh lo? Sakhi pa ah khin ki a ngei lo mi an um i, sakhi pa dang nih an tei/laan lengmang hna i, nu an ting lo i, lungleng in an um tawn i, ‘thlaidor lunglen’ an ti khi a si” ka ti hna. Chim hna hlah ning law min kaa sak mi cu toidor min a si an hngal rua hnga lo. Lampi ah, Chinchin nih, “Aho poh kan lawn le lawn lo ifian hmasa kan hau. Nan lawn le lawn lo chim dih u” a ti i “Nang na lawng maw?” ti in a kan hal cio. Pa li hrawng nih kan lawng lo ti a si. Adang nih lawn dawh nawn in an ichim. E, alawng le lawnglo cu kan hla duh le kan khuaruah zong aa dan riangmang cang lai hita ka ti. Kei cu zei ka chim lo. Neutral in ka um—thil si ning zoh in ka nung lai tiah. An duh lo. “Chim hrimhrim, mahti um kan duh lo” an ka ti. An ka phawh, an ka kalh. Chim ka duh lo. “Ka thinlung cu a lawng lo na’n ka sining a lawng” tiah maw ka ti hna hnga ti ka ruat. An zaang ka faak tuk sual lai ti ka phang tthan i, “Ka lawng ka’n ti hna ah cun, tonlo nan ka puh lai i zei ah nan ka reel lai lo. Ka lawng lo ka’n ti hna ah le nan ka hrial lai i kaa sungh tuk lai“ ka ti hna. Chim hrimhrim ko law an ka ti hoi. Ka duh hlei lo.

Kan farle cu mifel lawngte si hna kaw, an hmaika i beer din ngam nak ding a si set lo. Ka lungre a thei. Mawttaw cung ah cun din ding a si lo e ti khi ka hna theih ual theih ual lo in an chim pah fawn. Mah an chim lio ah cun thil tehna kaa kawlter. Hiti hin ka ruah: ‘Ka din pah lo ah cun ka yin tuk sual lai. Ka din ah cun ka tha a nuam lai. Ka tha a nuam ah cun hawi zong an tha a nuam cio lai. Cuca ah, ka din ah a ttha deuh’ ka ti. Kei vantthat ah, zunchuak an um i gas station ah kan lut. Caku in ka fun i mahka ah cun ka din, hawi zun zun kar ah. Mawttaw cung kan kai lei ah cun ka tha a nuam deuh. Bianuam chim le nihmerh in kaa l farle

a cang. Hla hmanh ka sa.

Ithawh law leen thluai, khua le ram cuan ’si,
Kan chan nih zei zawn hngal lo;
Dar bur bang ser tthan thiam kan si ttung lo,
Ni bang kan chunhnu riangmang sual lai.

Nu pawl nih cun lampi ah an kan hngelhtak pah. Ih cu ka thlauh pah hna--ih ah si maw nan kal e tiah. Farle vang ah tiah sik zong ka sik pah hna. “Lai nu pawl hi caffeine din zong dahkaw nan hngalh lo cu. Khi tik ah hriau ning, khi caan ah ipanh te ning ti in dahkaw nan hawi cu coffee zong kan din i, coke zong kan idin cia. Nannih nan mit a kuh ah a kuh ning in, nan uai ah nan uai ning bak in nan um hencu” ka ti hna. Rian ttuan mi lawngte an si i an bangh a dam rih lo ca’h a si ti tu cu kaa hngalhter lo; an ihngelh ah cun ka um a har ai.

Thaithawh le chuncaw ah rawl rep kan ei lo i Sioux Falls (Suu Fawl tiah rel a si) khua luh ah tlengtlang kan ttum i rawl dawr ah kan lut—I-HOP ah. Kan ei i kan kal. Rest Area ah kan taap. Ahlan i ka rak kal cia nak a si cang i ka hawitthingle ka von thei pah hna. Kan paw te cu khim kaw kan hmai a panh. Chinchin ttheu nih bia a thok. Lawnglo pawl cu an darling he an iton ning a hal cio hna. Chim an duh lo. Nau si dinh nak in a har deuh. Mah nak cun a lawng mi an lawn nak chan hal si seh law bia a chuak deuh men hnga. Khua a mui cukmak. Nu le pa bia an i-al. Nu pawl nih, “Lai pa pawl cu duh lai lo dahkaw nan phaan tuk cu. Duh nak bia ka chimh ah cun ka duh sual hlah seh law ka min a chia lai ti rumro nan phang” an ti hna. Pa pawl nih, “Lai nu pawl cu, aana dahkaw 100 ah 120 laak nan duh cu” an ti ve hna. Nu pawl nih cun, “Nu cu ka’n duh e ka’n dawt e ti te hi dahkaw kan ngen ve cu” an ti. Pa pawl nih, “Fawite i ka’n duh e ti, tlawmpal i midang sin itthial ttung nak cun ti lo a ttha deuh” ti lo in, ‘Lai nu cu miphun dang pa sin vial ah cu-kha nan ti lo; Laimi i helh ah cun a helh nan hei iharter. Mahti ning i nan si ah cun phu phua yeihta ah iton dih te kan hau ko lai. Cu tik ah cun 'mah kha ka rak in vei pah ko na'n pei...ti tehna kan iti lai i zei san a tlai ti lai lo” ti tehna in an ti ve hna. Chim an duh lo mi zong an iphuang pah. An ipheh pah. An isawhchih pah. A nuam. Kei nih ingol hlah u law tiah heh ka forh hna. An bia ah cun kaa thlak lo.

Kan tha a nuam deuh cun, hawile cu, “Khah, Sai Thi Sai hla fung khat cio in chim tuah u. Nan duh mi si lo in nan bavuah he aa kaih mi cio chim si seh” ka ti hna. Tialte nih Mirang hla aa thim. Zei hla a ti dek kha. “Tialte ka dua, Tthi Sai hla ti nalak ah Mirang hla cu naa thim i?” kan ti. “Kaa kaih hme cu” a kan ti. Midang tu cu Sai Thi Sai hla an chim ko. An sining he ruahchih ah athim an thiam cio dih. Ngunte cu love song thim lo in dahkaw The Lost Heaven aa thim cu! Midang thim mi cu ka thiam set hna lo. Thim awk an hngal taktak. Keimah tu thim awk ka hngal lo i hlanlio ka bavuah he aa kiap mi kaa thim hnek. Atu na bavuah he aa kiap mi chim ko law an ka ti. Asi ah tiah toidor hla fung khat kaa thim. Fungku nih veto in a kankuat. “Mah hla ka duh lo. Na sining zong a si pek lai lo. Si zong ka’n duh piak lo” a ti. A si kun ah tiah kan phiat. Pa Lian nih “Piau sun ci nu” ti kha aa thim. Mah tu cu kaa hrawm ve tthan. Khah Lai hla tah kan ti. Kan ithim cio. “Van vate bang khin zuan thiam ning law” ti hla tehna an ithim. Tongcia pawl an si rua ka ti.

Van vate bang khin zuan thiam ning law, ka dawt,
Ka ton hnga nitin in nunnem cu,
Cu bang in si ttung lo cu ka thin cu,
Ka liam sual rua hnga Ricin tlang in.

Ttim hnu suimilam 2:30 hrawng ah Rapid City cu kan phaan. Cottage pa hnih ah a riak ding kan si. Kei cu ka lung a ttha lo. An lak ah upa bik le experience ngei bik ka si i, tuante zong in an ka sawm cia ko i, keimah tu nih riahhmun tehna khaan le kharh ding a si. Tuan i kaa timh lo ruang ah atu cu naule khuakhan cia tu kaa rinh hnek. Ka ning a zak nawn. Nu pawl riah nak ding ah kan lut phot. An thil kan tthumh khawh in pa pawl cu a pin inn ah kan va itthial. Athaizing kan kal nak ding map kan zoh ta. Kan iluala i zing suimilam 4 hrawng ah kan ih taktak cu a si.

2003 July 27: Zing 7:30 ah kan tho lai kan ti. Pa Hei nih alarm a set cia i a awnh leisang ah daidep a phih i aa hngelh tthan. Ramram cu ttuang ah a ril ko. Pa Lian cu chizawh kualh in aa kual. Vantthat ah kei tuan ah kaa tthang. Kaa kholh hnek ah Chinchin mifel a ra i a ra kan phawh. An sin kan va kal ah cun rawl vialte an rak chuan dih cang, maw Lai nu fel! Rice Cooker le mehkiau ro an iken, tihang an so i mah cu ei a si. Mahtluk zingka ah cun an ei cuahmah ko. Kei cu ka duh set lo, thawhka tuk ah cun. Lai hla tu kaa sak i ka hnger ko.

Bawi e Kil cu chang par e, chang par nga ruk hlei e ei ri lo,
A e paw le a paang, a paang kheuh na ah e ni tla tla,
Ni tla tla ttuan ruat lo, ttuan ruat lo mang bang in,
Mang bang in ttuan ruat lo, ttuan ruat lo mang bang in e,
Ttuan e ruat lo mang bang e in e.

Kan kal nak ding cu Black Hills National Park an ti mi Lung Nak Tlang a si. Black Hills ah cun zoh awk tampi a um. Kannih cu kan ni caan a tawi i tam a zoh manh ding kan si lo. Zoh awk i kan thim mi cu: Wind Cave, Custer Park, Crazy Horse le Mt. Rushmore an si. Hlanlio i ka rak kal lio ah cun Mt. Rushmore in kan rak ithok na’n atu cu a tawlei tu in kan ithok lai i cho hrawn in kan hon hrawn lai kan ti. Rapid City cun I-79 South zulh in Wind Cave lei ah kan kal. Hi hi hi, mah lam pawng ah cun dahkaw, caw rual kan hmuh hna i, nau Sung nih, “Caw an si ko lo hme maw?” a ti cu! “Caw hmanh cu maw na hngalh lo?” ka ti ciammam i aa ngaihchih lai ning cu! Meng thum chung a ni. Mah hlan ah cun tlang cung ah dinosaur pi kan hmuh i, pa Lian nih, "E, khi dinosaur!" a ti i, vei nih, "A nung mi maw?" a ti ve cang. Ka dang (=dang lakin ka ni). A lam hrawng tlang le mual cu aa dawh tuk. Far kung le tlang niam kan hmuh sin in, “Khika khi cu anih te lo chak a lo” an ti. “Khika khi cu Timit hrawng a lo” an ti. Fing le tlang an hmuh poh ah an mitthlam ah kan ram a cuang lengmang. Kei cu ka dai. Ca ttial awk ka ruat. Kan mipum ram hlaat pi i a um ko zong ah kan thinlung cu kan ram ah a tlung mu ka ti. “Home is where the heart is” ti ttheu cu a chuak. Mah kong cu “Kan Ram Te Ve Kha” ti in Saduhthah ah ka rak ttial cang.

Lampial kan thlau i toilei Hot Spring khua ah kan lan i cho hon in kan hong tthan. Zarhpi zing a si. Mawttaw chung cun, ZBC hla 41: “Fing le tlang le ramlak i kaa chawh tikah, tiva te le thlizil thawng ka theih hna” ti hla khi kan sa. Mah kar ah cun Wind Cave lampial cu kan lonh hoi. Kan kirhnawh tthan. Kan phanh bak in nu pawl cu, leklak, hman an ithla colh (e, si hlah e, keimah henta aa thla hmasa). Inchung i ticket ka cawk kar ah show room an rak zoh rua lai ka ti cu hman an rak ithla hoi. Pa Hei le kei aho te nih an kan sawm lo. Cu maw kan duh hnga kan ti i, kanmah pahnih lawng kan ithla hnek. Lai tlangval cal tthattha hman ithlak ah azei background bochan va si hlah kan ti i hautlang ah kan itaar ko. Awh tiah Vanvan nih nucancuh in a kan dirpi. Mah leisang cun midang an ra i an kan dirpi ve. Nu pawl cu sattal thoh pah hna kaw, “Nan kan laan lai eh!” ka ti hna. Ataktak ah cun nu i laan cu ka ttih tuk mi a si lo.

Wind Cave kaa cu kan va zoh. Kan lamhruaipa nih a kong a kan chimh. Ka theih cia a si i ngaih zong ka zuam lo. Ni a lin ngaingai. Tlawmpal ah lungkua chung ah cun kan lut. Mirang nu cu aa luh sual i a ngamh tthan lo i a chuak. Wind Cave cu limestone lungkua pi a si. A lungkua dihlak hi meng 81. A thuh nak bik cu vawlei in pe 500. Lungkua ah cun zei zoh awk huaha a um lo. Kei cu ka kal cia nak a si chinchap. Lam a kan hruaitu pa bia chim nih sau kaw nu pawl cu zai hmanh an duh nawn cang rua ka ti. Minung 49 kan si. Mahka a kal mi vialte ah cun kanmah phu cu phu ngan bik kan si i kan aw zong a tam bik. Minihduhte kan ikalpi fawn.

Kanmah hlei, kanmah hlei aa nuam an um lai lo;
Leicung ah, leicung ah, nang lawng thinhnemtu si ko.

Custer State Park pal pah in Crazy Horse lei ah kal kan itim. Custer ah cun fung le saram dang an um tawn. Cun a hmun aa dawh. Lampi ah prairie dog an ti mi phong zu khua kan hmuh. Prairie dog cu zu phun an si i mual rawn ah kaa an ikaat i an um. Khua an ngei. Chungkhar zong an ngei ve. Ikuh (hug) zong an ngei ve. Aa kup mi cu kan hmuh hna i nu pawl cu an ilawm tuk ah a ai bak in an ai. Ilawmh thianghlim tuk a si. “Vanvan, aa kup mi na hmuh hna i na ning a zak nawn bang“ kan von ti. A ni.

Lampi ah tibual dawh ngaite kan hmuh. Naa i tlang ti bual lanhtak an sian lo tluk khin nu pawl nih lanhtak an siang ve lo. A kam i hman va ithlak an kan hauh. Kan dir. Kei cu mawttaw chung ah ka rak um. Hawi cu aphunphun in hman an va ith

la, ih dok tthut dok zong khin, background bochan pah in. Mahka cu Custer Park chung a si cang. Custer ah cun fung muichia phun cu lam thlang pi ah an rak um i, hmanthlak ah kan vong fuh hna lai tiah Ramram he kan sia a herh nawn nain khua kan rau tuk sual lai tiah kan ti tthan i kan lanhtaak hna. Vantthat ah, chaklei lam kam te ah tam nawn an rak um i mah tu cu hman kan thlak hna. Kanmah zong kan ithla ve. Kanmah kan idawh deuh rua ka ti.

Zanlei ni nem ah Crazy Horse zuk lung tlang cu kan va phaan. Hmasa ka kal tan ah khua kan hnu tuk cang i kan rak zoh manh lo mi a si. Zoh kaa ngaih. Crazy Horse cu Sioux (Amerikan vawlei a ngei tu Indian) miphun i an pasalttha a si. Mirang an kai ah hin Indian nih an rak doh hna. An tei hna lo. An ngol ve hna lo. Mirang nih cun kan do ti hlah u law cu cu kan in pek hna lai e zei e an ti hna. A hnu ah an biakam cu an buar tthan lengmang. An ram an chuh hna. Cu tik ah Crazy Horse cu a thin aa tuar ti lo i ral a tho. Mirang cu a doh hna. Ral a thiam tuk i an tei kho lo. Lungdongh in remnak min kan thu kun lai e tiah Mirang nih cun an auh i, remnak biakam an chim lio a lu a khun kar ah ngaihthlem in a hnulei in Crazy Horse cu an thah. Kum 35 a si. A zuk lung an saih mi hi 1947 in an thok. Atu i an saih zat cu 1998 kum ka kal lio i ka hmuh ning nawn in a rak um. An chei set lo. A lu hi a kha in a cal paar tiang pe sawm kua a si (inn dot kua can). [hika ah]

Kei cu cawngnak puan kaa chuah i mi torlecheng lakah cun kaa aih. A naal tuk i hna tu cu a hnok pah. Ngunte nih, “Miphun mah vialte lak ah cun maw naa aih ko?” a ka ti. “Aih dahhe! Miphun ve henpei kan si cu. Crazy Horse tluk i upat awk a tlak mi hi aho hlei dah a um” ka ti. Mi liangngan cu an tampi ko nain mahle miphun runven kong ah cun Crazy Horse tluk i ka upat mi an um tuk khe lo. Crazy Horse zuk lang in cawngnak puan he cun hman kaa thla. Mah ko cu kaa lungsi. Vahla ithawh ormar hmanh ka duh. Thiam le ka thiam deuh lo.

Vai lian ttih lo pasal ttha Crazy Horse aw,
Chan za hmun ding na zawl lung an remh cu,
Haal la'ng pi ro thuamsung cawngnak puansen he,
Miphun an duh tling hna seh sung leen in.
Kei zong e, vai lian kian lo phunkil Lal Luai hrin,
Cinzah Mang Hlun si ve ing.

A zuklung an saih ning le bom an puah ning tu baisakup in suimilam cheu hrawng kan zoh. Mahka zawn cun bus a ra i phar thum cio liam in icit i a zuk lung tangte tiang va kal a si. Bus kan hngah kar ah cun midang cu posture phunphun in hman an va ithla, rang aa seh mi pawng ah. Kei cu achung hmanthlak le ca ka rak zoh lai tiah ka taang; na’n, a biapi mi an chiah nak ka hngal lo i zei set ka zoh lo. Bus cu a ra. A zuk lung tang te tiang a kan kalpi. Hman kan thlak i kan kir. Sau tuk taan lo in kan pok tthan. Lampial kan va chuah ah Sungsung nih a khemra a philh i kan kirhnawh i kan va laak. Fel lo a hei ipuh ngai. Ngahring dawi lam i hreitlung philh i kirhnawh tehna le mah bantuk ko hi umkal a sunter tu le a kan philh lo ter tu a si ttheu ti a hngal rua lo. Atu zong a hngal lai lo. Hal hmanh u.

Kal kan ibat mi cu Rushmore tlang lawng a si cang—kan kal hnawhchan bik. A hlaat ti lo. Mahka ah cun zan tiang kan duh can kan um lai kan ti. Kei cu rawl lo dok i ka um a sau cang i ka hmur a caar pah cang. Kaa panh set ti lo. Rushmore thlang khua hmete ah kan ttum. An rawl a ttam cio i hawi cu Pizza dawr an helhum. Acheu rang an zoh. Kei cu, achak restaurant ah ka hong kai. Rawl kong le thilsining ka hong hlat. Rushmore i program dang kong zong. Vantthat ah Becks beer an rak ngei i thue khat ka tawng pah (kaadang ah Becks a um lo). Hawi cu ka vong auh hna. Mahka suimilam 4:00 lawng a ti rih. Zan 9:00 ah Rushmore tlang ah cun show a um ding a si i suimilam 5 chung caan kan ngei. Kan farle cu kan seihchiah tuk hna i pa pawl cu zalong in kan um. Intang khuadai i kan tthut kar ah rawl cu an rak cah dih cang. Kan tling in kan tthu i bia kan iruah pah. A sunglawi ngai in kei cu ka thei. Ngaknu pawng tthut ka ting fawn. Beer zong cu kaa chap pah, an thawl a fa tuk i. Pa pawl zong cu din ka forh cio hna. Ahnu cun forh zong ka zuam ti hna lo.

Zanlei suimilam pa ruk hrawng in Rushmore tlang kai ah cun kan pok. Kaa relh hlan ah kan phan. Kan lan deng. Zarhpi zanlei a si. Mi an tam pah. Ahlan ka rak kal lio bantuk tu cu a si lo. Kan bu te i kal lo in kan ciikpaak in kan hong kal. Mah na cun, kan khuahoi nih cun la kaw, khoimaw ram i a ra mi tourist phu ah an kan rel i an guestbook i min thut ter awk ah an zaang kan raam tuk. Wind Cave le Crazy Horse hrawng i kan iherhat lio zong ah mahti zoh cun an kan zoh. Pa Lian nih, "Kawlram ah cun Mirang tourist kan rak zoh tawn hna; atu cu kanmah tu pei an kan zoh cang hi" a ti. Kalpah in hman kan ithla pah. Rushmore tlang cu kan zoh. Tlawmpal ah ke lam in kan va kal. Mirangpa hmanthlak kan fial i vawlei ah a kan ihpiak i a kan thlak. Kan ilawm bak. A thlang kan phak ah ruah a sur ah ruah a sur i thing tang ah kan dihlak kan dor. Mahti i hmunkhat i naihte i kan dirtti cu a um bal lo. Mitthlam ah a cuang rih. A thlang ah tlaitlan a um i mah ah cun tlawmpal kan tthu. Bia zong kan ihal pah. Ka chim lai lo.

Kei cu kaa hnawnam nawn. Rushmore hel nak lamkual an ser mi ah lam va leen ka duh rih. Kan phu sin ah tthate’n ka chim rih lo. Gift shop ah kan lut hmasa lai e an ti. An lut. Kei cu khualeng ah ka dir ko. Ka luh ve ah cun hawikom ca i laksawng cawk ka sia a herh ve ttung lai, semrel hau le ka si fawn ttung. Luh cu ka lut ve, hawi hnu ah. Hawi cu laksawng sunglawilawi an caw. Kei cu voi hnihhnih kal ah tiah, kan kal nak vialte an thlak mi video phel pa khat te khi kaa cawk ve i a si ko. Hawi souvenir cawkpiak kong ah cun paam lungping ka si. Thil an cawk dih cun tlang hel lam ah cun ka kalpi hna ka ti cu aping ah ka chuahpi hna. Kan kir i pawh dang in kan pok. A si hoi lo. Kan kir hoi i avoi thum nak ah kan hmaan. Ramlak khin lam cu aa kual i fing va chuah ah Rushmore a lang lengmang. Ka tlaupi hna chung ah ni rak tla cang belte kaw a lung zuk tthate’n a lang ti lo. Kei cu hlanlio i ka rak kal nak le kan rak idinh nak tehna ka hmuh tthan i Kris le Anne le Faite zong ka mitthlam ah an cuang dih. Ahlan i kan kal nak can bakte kan kal. Kan rak idinh nak bakte ah kan idin. Lungpi cung ah ka tthu i, “Bawipa, mahka hmun ah hin ka phan kho tthan te lai ti hmanh ka ruah bal ttung lo” ka ti.

Ka vung hmuh tthan hlanlio kan tlon leen nak,
Pangpar le vau an par tthan cang,
Kan nehhnu kha tuanbia a si ai cang,
Hnah nem tete an corh tthan cang.

Ahlan i ka rak kalpi mi cu Kris le Anne nuva le Faite an si. Faite cu Kuria ngaknu no mingo te a si. Mah kan kal hrawng cu kan rak ikom ngaite. Mah lio ah cun Lai nu he mahka kan phan te lai ti cu lungthlipel hmanh in ka rak ruat lo. Atu cu Lai kan far hniangle hrimhrim te he kan si cang. Aho kan ngai ti lo.

Ho vanhai lo, hi leicung i lungduh he len cu,
Cung zing khua nu sam hri sih si seh
Nang he kan lam len hi leng le val rual nih
Phai hna seh, phai hna seh tluang za cul phai hna seh
Roling seh roling seh nang le kei co lai nak ah. [Lai Par Een sak mi hla a si]

Rushmore tlang ah cun kan va kai tthan. Khua a mui cang. Slide show tuah ding a si i kan hngak. Hawi cu cungdot ah an um. Kei le Ramram cu kan ttum i atang in kan vong zoh. Inn tang i piahkhan te zong ka zohpi pah. Nu nih “God Bless America” ti hla khi ciammam in a sak i khehset in an chuah. Cun president te pa li kong video tthing an chuah i an kong an kan chimh. An lungzuk zong cu meiceu in an kah. Mah cun ttian a si. Kan tlawn mi chung ah zei dah na lung a'n la bik tiah Sungsung ka hal. Crazy Horse a si rua ka ti e a ti. Kei zong ka si ve. Fungku tu nih cun Rushmore lungpang i mi lu pa li cu lungpang khuachia ka lawhter hna e a ti. Chinchin maw aho he kha, mahti cun an si ve rua. Ka nih an chuak pah. Na'n an mawh lo. Kei zong hmasa i ka kal tan ah ka zeimaw a ti nawn. Bia nuam iruah pah in kan riahbuk ah cun duhsah in kan ttin.

Zan thlapavang tang ah nuam in lengtti ’si,
Inuam usi, ’nuam usi, dawtmi he 'nuam usi,
Dawtmi he dawtmi he inuam usi thlavang tang ah.

Buuk ah cun kan ra phaan. Zan ttim hrawng a si. Kan phanh lecangka in hawi cu rawl an dap tthan, mah zanttimpi ah cun. Beer kan ichiah cia a um i mawttaw mong pa pawl cu banghhaal ah dur hnih hrawng cio an ding. Kei cu din ka duh ti lo. Ding kut ngat law, atu hi pei maw din caan a si cu e an ka ti leen. Ka duh hlei lo. Ding leen hmanh usi law inuamh dawh kan si lo. Aziah tiah kan farle cheukhat an tha a ba i ih colh duh dawh in ka hmu hna. Fungku cu aa hlonh cang. Inuamh set ding ttung lo i zanlai i beer din naksa cun ihdep a ttha deuh ka ti i ka to ko. Ka hei zin pah thulh. Sungsung nih tingtang a va laak i a kan pek. Hla sa kun usi kan ti.

“Itlai si kan za ttial kut nem in,
Ihnim si kan rim aa dang hnga maw,
An ti bang ka dawt nang le kei cu,
Kan rim bel aa dang cang rua ka ti”

ti tehna

zanmang ah an cang dih ai e cu ka thin

ti tehna

damte in ka dawt nunnem mangttha law

ti tehna.[music]

Wine tal caw usi law, athli in Pepsi he cawh usi law nu pawl cu din hna usi ti ah le, wine din cu mit a kuh tuk i an kan ihtaak nak fah a si lai. Athaizing ah an lu a faak kho fawn. Cun an kan hngalh sual ah cun mithmai ttha kan tong lai lo. Zeiti a si hmanh ah ih lei a hau ko. Kan ttin. Farle he kan caan sung lakin kan hmang dih deuh lo. Kan ttin in pa pawl cu kan pali kan duhbia kan va iruah hrinttung. Kei cu 3:30 hrawng ah ka ihtak hna. Pa Lian cu keimah hlan ah a it cang. Ramram le pa Hei cu zei bia ko dek an iruah; zing khua ceu tiang an tthu. Kei zong cu kan inuam rua lai ti i coke kaa din cia mi nih ka damh kaw ka hriau ciammam i ihkhun cung in zan ka var ve. Zinglei ah suimilam pa khat chung hrawng kaa hngelh manh. Thawh a cu colh.

Kaa kholh. Chinchin a ra hoi. A ra kan phok. "Kan tho hnek ko e!" kan ti. Tlun lai zing a si i suimilam 8:00 hrawng in kan pok lai i Badlands kan zoh pah lai kan ti ni a si, nikhatni. Nu pawl riahbuuk ah cun kan va. Thil an rak ser cuahmah. Nehnang hmunthur he riahbuuk kaltak an duh lo i inn zong an rak thianh dih. Pa pawl riahnak zong cu pa Hei nih a thianh dih ve. Kan caan a dong lei a phaan cang. Nihin cun kan tlung riangmang cang lai. Caan saupi chung rak ingaih mi caan sung tawite cu hnarcheu uak a liam manh cang, zeikar hlan ah. Atu bantuk caan hi hmuh khawh tthan a fawi ti lo. Hmuh tthan zong ah akel a si ti lai lo. Mi kan bau cang lai. Lungthin aa thleng cang lai. “Caan aw liam rih hlah” ti hla sak leen zong ah zei san tlaih dawh a si lo. Liam thluahmah aa tim.

Aw tthen siang lo, caan aw liam rih hlah,
Dawt kan cim lo caan ah, tthen lai ruah a har,
Dawt he lentti caan te ah, caan aw, liam rih hlah. [Sung Tin Par te sakmi]

Thaithawh cu lampi dawr ah kan ei te lai kan ti cu fawi le bai ah dawr kan hmu lo. Kei le Ngunte cu rawlttam aa pheh kho ding kan si lo. Pa Lian zong a rawl a ttam ve ti a lang. Chim cu a chim lo. A dai ko. Tialte cu a leklak. Vending machine ah kan lut i ttukttak kan caw. Ngunte nih fongvoi a kan puahpiak. Keimah lawng nih bawm khat ka ei dih. Kan kal i Badlands cu kan phaan.

Khuanu kutneh Badland Tlang ti i ka rak hlawi mi a si. Hmanthlak i nan hmuh ning hi Badland cu a si ko. Atung meng sawmli, a vang meng sawmli ve. Ka thluak a chiat cang ning hi ka ti. Mah tluk hmun theihtlei Badland i a geologic history cu dahkaw ka philh dih cang cu! A hmun ah an ttial mi kan hmuh i mah zoh chom cun ka naule cu ka chimh hna. Kum 37 million lio ah nitlaklei in meitlang vut a hrang i aa pong i tlangpawng ah aa chuah i ti i a ei hnu ah mah cu a chuak mi a si, a geologic history ah. Thing le ram a kho lo. Ahlan ka rak kal lio cu July 3 si kaw a pawng ram vialte an hrin saling a si i a rak idawh tuk. Atu cu ram an eu dih cang i khua aa dawh deuh ti lo. A tlang cu keh hel in kan hel hnek. Ahlan i kan rak kal nak lai lam le ramlak tete an um nak ka hngal ti lo i kawlchom pah in kan kal. Hman kan ithla. Khua kan thlir. Faite mui belte a leng ti lo. (Fungku belte Faite he an ilo pah—an ngo veve). Mawttaw cung i ttum theng lo in ahel in hel usi law zoh ko usi kan ti nain kan ttum pah. Yellow Mountain ah hman kan ithlak hin lo e ti i uite ekchuak a lo zong um hna kaw, a si kun ah tiah kan taap. Tlangpar ah cun hman cu an hong ithla. Kei cu mawttaw chung ah ka rak um. An ttum lei ah hmanthlak a kan hau tu bik cu a ttum kho ti ciammam lo i ttap hrulh in a tthu ko. Chizawh si seh law a ngeu leen cang hnga. Ka hon hmuh i mawttaw pang ka bauh i vir tiah ka hong tli i ka hong laak. Shrek le Princess Fiona cio kan si ko. A nuam pah. Faite zong mahti cun ka rak khamh cang, Badland ah cun. Badland pei kaa ziak hi ka ti. Chinchin nih mark 100 a ka pek. Vanvan te nih video an kan thla lo hih, a paam ning cu!

Badland cun chunhnu suimilam 3:00 deng in kan chuak. Ka tlung riahmah ko cang. Kan caan cu mah vial cu maw a si ko kan ti. Pa Lian he kan hla hrawm, "Piau sun ci nu" hla rumro khi lung ah a chuak cang.

Kan kal lengmang i tiva nganpi kan ton. Mississippi a si e ka ti hoi hna. Avoi tam cang kaw an ka zum set ti lo i cataar an zoh ciammam i Missouri tivapi a rak si ai. Asina’n ataktak ah cun mah tiva tu cu Mississippi tihrampi taktak a si deuh. A tteng a fate tu Mississippi ah an rel chih ca ah a si. Mah tiva kam ah cun ciammam in kan tthu i salad le pizza kan ei. Beer zong kei cu ka ding pah. Sen pelpul cun mawng nawn ingkaw an ka neek i, lampi ah ngaknu-tlangval lei interview an ka tuah ciammam i, nu pa nga nih ka bia ka phit hna kaw, maw ka nui, a har taktak. Holh nak a ting rua tiah ka ruat hlah u. Nu kaa pa nga le pa kaa pa khat cu tuak ko u. Asina’n an ka phit kho dih lo. Interviewer cu Chinchin a si na'n ahnu ah cun an ibawm dih. Anmah nih cun “stupid questions” an ti. Har cu an har pah. Na’n kaa ttihter nemmam hna lo. A herh ah cun Part II hmanh ka ngamh rih ka ti hna. Ataktak tu ah cun an ka chei deuh, phehthuh lo te. An ka hal mi cu:

"Nupi ca ah cubantuk khabantuk si seh ti i ri na khiah mi a um maw; biana ah, cataang, muisam tehna?"
"A um na'n a tam lo. Pakhat cu kum hi a si. Keimah he aa khan mi si hna seh law a ttha ka ti."

"Muisam teh?"
"Aa dawh lo mi nak cun aa dawh mi ka duh deuh hna, kei cu. Na'n dawh lawnglawng nih lai a rel lai lo. Inchung luhpi awk taktak ah cun midawh nakin mittha kan duh deuh men hna hnga, an kemh lo ah cun."

"Chungkhar background teh?"
"An cikawr zoh cu a biapi henta, asina'n rum le saan cu a zoh awk ka hngal bal lo."

"Cataang teh?"
"An cataang kaa rinh lo."

"Asi ah, an tuanbia teh? Tlangval ngei bal cia hei ti bantuk, caan tawite chung va ngei bal cia hei ti bantuk teh zeitin thla na ruah?"
"Tamaing ma ttin mi kaalah thil tu cu hlat ve i cohlan khawh le khawh lo henta. Thangchia tuk cia maw an si miphung te i khua a sa mi dah ti zong in aa dang lai cu. Asina'n kanmah he tuanbia ithok cang hnu i second caller sin pial taak cu a faak ko hnga dah ka ti."

"Aziah thla nungak na helh lo?"
"Ka pawng ah Lainu an um lo hencu. Laimi um nak ah ka um lo i helh ding ah cun tlawn an hau i, caan le tangka ka ngeih lo cuta."

"Telifawn zong ta na hman!"
"Telifawn cun zan khat ah minung pa hra he ichawnh khawh a si. I, biathlum i kanmah an kan chawnh bantuk te hin vaal dang zong an chawnh cio hna si kaw, mah cu kan izumh kho lai maw? Ka kemh hna seh law zeitin dah na tuah lai? Can we trust telephone?"

Bia kaa palh sual lai ka ti i ka ral a chia pah cang. Vantthat ah, "Na weak point phun thum chim" a ka ti. Ka tha a dam deuh. Na'n, tam tuk chung i pa thum lawng thim belte cu a har pah. Azei poh chim ko ning ka ti i ka chim. Mah hnu cun nu kaa pa nga cu buangro bang an awn ciammam i holh nak ka ting ti lo. An ka phih dih. Hla tu in ka ttang, "Koh achit neh ayaya ko, akaung attaing phyit se me" ti hla khi kaa thawh. Hmah zeizat dek ka hmuh. Tam pah hmuh awk ka si.

Pa tthawng tthawng pa hnih—Pa Hei le Ramram—nih kan kalpi hna kaw mawttaw mongh ah kan seihchiah tuk hna i hnangam tuk in kan icit. Lam le map zoh tu cu kan ibawm pah. Mawttaw park lai tehna ah cun nu pa ruk lengmang nih mawttawmong cu chimh a si. Lam pial ding le ding lo kong zong ah democracy phung in an um pah. Nu cu an thluak chung ah map an chia lo. Lampial kan palh sual ah cun kan caan sung a paam tuk ding a si i, mifelfel Vanvan le Ngunte i lam an zoh ko bu zong ah, mitchinh ka duh lo. Kan caam chung ah hin suimilam 4 le acheu chung lawng kaa hngelh ko nain lampi ah kutcangcan hmanh ka ngu bal lo (ngaknu pawng um i ngut kun hnga cu tiah). Mit-au ah cun an ka rinh bak.

A it hmasa aa ngai lo kan cang lai,
Tinmanthluai aw tuzan cu,
Tuzan cu, tuzan cu,
Tinmanthluai aw tuzan cu.

Fungku aa panh ciammam i khu le phak in bia a kan ruah. Bia ka hal lawlaw.

"Tlangval nih duhnak bia hei in chim hna seh law hlangko i leh maw a ttha na ti, aziaphial deuh i leh dah?"
"Fiangte i leh a ttha ko."
"Asi ah zeitin dah na leh hna hnga?"
"Ka duh hna ah cun, 'I love you too' ka ti ko hna hnga."
"'Na duh hna lo ah tah, hlangko in maw 'ka'n duh lo' tiah na ti hna hnga?"
"Zeitin hme kan ti hlei hna la le?"
"Awh, phundang deuh zong in ta. Zoh dawh ttung, fiang fawn ttung khin."
"Zeiti bantuk khin thla?"
Midang zong an ithlak cio cang.
"Kaa ready rih lo" ti bantuk zong in hme teh."
"Cu tu cu a fiang lo tuk. Mah nak fiang deuh cu a ttha. 'Kaa ready rih lo' ti cu duh lo bia ah laak dih khawh a si lo; thil pa khatkhat ruang i i-ready rih lo taktak zong a si kho si!"
"'Ka lawng lo' ti bantuk zong in hme teh. Cuti i ti rawh hnu ah cun ka helh ti hlah tinak a si ko hme cu."
"Helh chih a hmang mi zong an um ve cu awh."
"Cu tu cu anmah risk cio hme teh."

Fungku cu adang zong ka hal leen. Ka kher pah, ka nih pah. Amah zong nih a ka hal ve.
"Asi ah, darling he ipehtlaih nak ah hin zei thla a biapi na ti?"
"Idawt a biapi an ti tawn ko hita. Na'n kei cu, "Make him important" ti hi kan chungkhat nu pawl tlangval a ngei hnek mi ka chimh tawn hna mi a si. Nu zong pa zong nih biapit cu kan duh dih. VIP si ter an hau ko cuh! A ca ah ka biapi lo ti itheih ah cun lungrawh zong a fawi, relationship rawh zong a fawi cang.

"Zei bantuk khin thla biapit ter ding cu a si le?"
"Cu tu cu mah le thiamning cio henta. Biana ah, leng chuah nan itim hnga, a herh tuk lo mi ah. Mah lio ah cun a'n leng hnek hnga. Na hawile kha, kei cu ka ra tthan lai lo na ti hna i nang na ttulh ah cun na tlangval na biapit ter tinak a si ko. A'n leen lio i mi he tto lak ttelifawn i nan ichawnh belte ah cun na biapit ter lo tinak a si. Zei dang zong ah amah duh nak le feeling biapi i na chiah ah cun mah cu biapit ter a si ko."

"Si, i-upat cu a hau bak ka ti mi a si."
"Um, a hau ko. Na'n kei cu upat nakin dawt ka duh deuh zungzal."

"A si ah, nu i pa helh hi zeitin thla nan ruah cio?" ti in bia a tho. "Kan duh tuk ko hnga ta" tiah ka lungthli cun ka von ti colh cang. Pa pawl cu hal leen hauh dawh kan si lo. Kan duh dih ko. Nu pawl an holh. Acheu nih, "Kanmah taktak i helh cu a si kho lo; ye-la miaung-pe belte cu kan tuah hnga" an ti. Duhnak lam kan sial piak hna hnga ti khi a si. Mah cu aziaphial i helh he aa khah ko hencu ti a si. Acheu nih helh cu si hlah e, helh ah cun helh tu nih pei thok a si cu. Tilam sial piak cu an kan helh nak lam tluang lak i rak tuah khi pei a si ko cu ti a si. An chim ning ah dawtnak ti kan lei i a luan lawng ah lam kan sialpiak hna i kan dawnh hnga ti lei deuh khi a si. "Ziah pa helh nak right nan ngei lo mei i?" tiah ka von forh hna. Anmah tal i ye-la miaung-pe an tuah pah lo ah cun kan luang ngam hnga lo ti lei deuh a si hoi. Nawl vialte pa an kan pek dih khan a si. Helh cu pa rian ah an chiah deuh ko.

Nupi/va ngeih kongkau i chungkhat bia ngaih awk a si le si lo kong bialam ah a chuak. Acheu ruahnak ah kumtlingpi aa si cang ko hnu ah cun mahle nawl a si ko ti deuh a si. Ttale nupi ding kong i farle ithlak tuk a tthat lo ning zong kan hon chim nawn i pakhat nih a herh nak ah cun ithlak zong cu a hau ve e a ti. Mi pakhat kong tahchunh nak a laak. A kan daw lai lo e ti in a farle nih an tta i a duh mi ngaknu an kankuat i, nu cu va a ngei i a vale chungkhar cu a daw khe hna lo. Rak kankuat hna hlah seh law anmah chung nih an tuarh ko hnga e a ti. Ramram nih adang a kan chimh ve. Chungkhat bia ngaih pah lo ah cun zawtnak an ngeih ziar mi tehna hngalh khawh a si lo ti bia a si. A si ah, chungkhat bia tu cu information ca ah laak ve ko, a hmaan le hmaan lo zong chek ve ko, i chungkhat nawl zulh thengtheng belte itimh lo ding deuh in bia aa hrawl. Pa Hei nih mahle nawl bak si ding ti bia cu hon chim hrulh kaw thazaang a ka pek ciammam i, "Kei cu chungkhat sin in aana ka ting dih cang. Zei poh keimah nawl; fa hniang ka si" tiah ka hon icawngia, beer thazaang in. Kaa ngaihchih pah. Mah hnu cun holh ka rim deuh.

Kan hong dai deuh i Tialte nih ttelifawn i an hlen nak kong a kan ruah ciammam i a kan nuamh tuk. Rilfang cat deng in sau tuk chung a kan nihter. Pa Hei hmanh nih aa sum kho lo. Midang nih an ton mi an chim cio i umhar lo in an kan tuah. Arkhuang 3:30 hrawng ah ka um nak khua kan phaan. Kei cu a rong taang ding ka si. Hawi cu, Vanvan a thaizing 6:00 in rian ttuan ding a si i, coffee hmanh din taak lo in lanh colh an hau. Ka umnak ah cun an ka tohtak i an kal dih ko, hawi mah zat cu. Khua a dei deuh rih lo. Kaa hngelh ti lo nak a sau cang na’n siangcacawng pa khat ca ah zan hnihthum mitkuh cimlo cu thil thar a si lo. Ih duh lo in ka thil ka sim, kaa kholh, lakphak ka so, i hla ka ngai.

Kan khua tlang na liam ni cu, santlailo val ti in,
Na ka philh ko lai parttha hawi…

Hawi kal hnu i a rong taang mi si cu a nuam lo. Lakphak din pah cun kan sulhnu ka hei ruat. Tangka le nihlawh tampi dih in kan farle an itim i khua lungduh tlawn ah kan kalpi hna tiah saduthah in kan nuamhpi kho rua hna lo ka ti i siaherh nawn. Nikum an inuamh ning an chim ah aa dang tuk. Zeiti awk dah a ttha, capo nuamhsaih thiam kan si fam lo cuta ka hei ti pah. Vantthat ah, kaa kholh hnu cun ka mit te a kuh i khua a ceu cang na’n ka it. Sau ka ih hlan ah ka thawh caan a phaan. Kaa tthang. Kaa mawithai. Cakuat ka rel. Pa Hei nih ttelifawn a rak hmeh. “Kan sin ah rak lanh ve awk na si na’n; kannih cu kan peh rih ko, atu hi inn khat ah kan to ko hna. Tlawpal ah kan hawile kan thlah hna lai” a ti i bia tlawmpal kan iruah. Tialte le Sungsung cu vanlawng in chun ah a zuang colh ding an si. Ka lungthli in, “Um, nan va thlah hna lai i, hawi dawt he itthen kan ti cu, an vanlawng a zuan i a loh riahmah nan zoh ah cun nan ngaih a chia leen te lai si kaw” ka ti hna. Faite a zuan ah ka rak ton cang i ka hngalh cia a si.

Maw ka dawt khoika tal khin lang hnga maw
Hei cuan tthan rih lang cu ka thin
Ka dawt, ka hniang aw,
Auh leen zong ah theih khawh a um ti lo.

Ka ih a tlawm na’n kaa panh pah ko tiah kaa ruat. Hmanthlak ka va ttawlter, kaa chok, kaa let. Chunhnu ah ka ra ttin. Nithum chung ka beer din mi vialte cu exercise tuah i khangh dih hau kaw nilin lak ah thlan chuak cikcek in tlik ka hau. Kaa serh kaa serh i tli nalak ah ka zuam bak lo. Block hnih ka tlik ah kir ka duh cang. Ka tlik chih lo ah cun ka pumsa chung i alcohol a lut mi a kang lai lo i ka taksa nih thau ah a thlen sual lai ti le ka phang. Heh tiah kaa hnek i ka tli. Mah le mah ihrem pei a si ko hi ka ti. Duh lio i a ka nuamhter tu beer cu atu ah cun a ka hrem tu a si cang. Aw, minung hi: nizan i kan duh mi kha nihin ah kan huat; nihin i kan hlonh ding mi hi nizan ah kan char; thaizing i kan kaltak ding hi nihin ah kan fuh. Anmah le an caan cio.

Hmanthlak sunghar tiah quality tthate'n chuahter ding in cuti cun na rak tuah cio lai tiah nu pawl cu maivan cakuat in ka thanh colh hna ka ti cu, kan ingaih tuk i kan ttawlter dih manh cang e ti a si. Acheu cu ciammamte i an ithlak mi ah hngerhte tiatia in an lang. Acheu ah kan mui a chia tuk. Kan nih tuk ning bak cu! Mah cu a nuamh nak pa khat a si. Pa pawl kan bu i hman kan ithlak lo a lang i ka sia a herh nawn. Ka nau pa Hei, pa Lian, Ramram le Fungku pakhat cio he Badland ah hman ithlak kan rak hngal lo. Hmung sung i caan sung hman tti a har cang lai.

Hi kan khua nuam tlawn i kan bia kan hla le kan caan hman ning hi khuasau ah khin kan philh dih te hna hnga maw ka ti. Kan philh hna hmanh ah ka lung i a taang ding cu um dawh an si. Zei cem tiah (phun nga ka thim te lai):

Phongzu aa kup mi kan hmuh hna lio i nu pawl an ai tuk lio
Alawng le lawnglo kut thlir kan tuah lio
Cawngnak puan he Crazy Horse i hman kaa thlak lio
Lawnglo pa khat baan ka tlaih sual i caangvat thin i a ka thin lio
Fungku bia ka hal lio
Kan dihlak hman kan ithlak lio
Yellow Mountain i mi ka khamh lio
Interview an ka tuah lio
Zan ih lai i hla kan sak mi
A tta i a hlen ning Tialte i a kan chimh lio

Kan hmanthlak cu maivan chiah awk ah ka sersiam hna, tluang dang um ka hawile i rak zoh khawh cio awk in. Kan tlonleen nak fing le tlang vialte an cuang. Zoh ah lung a leng hnek colh. Black Hills hrawng cu ka cim khawh lo mi si kaw kan tlonleen ka ngai hnek manh. Kan tlun in ni thum tluk ah a si i kan zuun aa zelh saling nih le a si. Hawile muithlam tete. Atu nak hin kan no ti lai lo si kaw, khua a sau lai i no lio muithlam an sung chin lengmang lai. Caan sung kan ngaih ni a um te lai mu ka ti.

"Kan tlonleen nak fing le tlang dawh hna nih,
An cin dih ko lai bia le hla,
Khundim in sempuak cawi hnu zong ah"

TLAWNSUNG DAIRI