REV. DR. STEPHEN HRE KIO PHUNGCHIM

December 31, 1999, 11 am.
Guam, Pacific Rilipi



Mathai 6:34, "Thaizing nih lungretheihnak cu a zaa in aa ngeih ve ko lai."



Kan Bawipa Jesuh Khrih thawngin Laimi ulenau hna,

Nan sinah atu bantukin kum thar lawng si loin kum thawngkhat a thar in kan conglomhnak caan kan phanh ca lawngah si loin kan ruahnak pakhat le pakhat kan i hrawm khawh lengah Pathian bia zong i hrawm khawhnak caan kan ngeih caah kaa lawm i Pathian ka thangthat ngaingai. Hi maivan a rak reltu vialte zong nan i lawm cio theu lai tiah zumhnak ka ngei.

Kannih Guam ahcun atu hi December 31, a si cang i kum thar kan phan dengmang cang. Kan Tadinca hna ahcun, "Kum 2000 cu a nai tuk cang i kan lei in teh khawh a si" tiah aa tial. (2000 - so close you can taste it!)

Dotkhatnak:
Minung nih a thar pauh hi kan uar i kan biapitter zungzal. Hiti kan uar, kan biapitter hi mawhchiat awk kan si lem lo. Minung phung a si ko i Khrihfa kan ca zongah minung phung kan zulh ve tinak lawng a si ko. Culengah kan Baibal ca chung zongah thil thar Pathian nih a tuah, ti kong hi biapi ngai in kan laak fawn caah, thil thar uar le biapitter hi hril awk a si lo, kan uar awk hrim a si ko, tiah ka ruahnak a si.

Atu kum thar hi a hlei in kan i lawmh awk a si. Kum thar kan phanh ca lawngah si loin kum thawngkhat thar kan phanh caah a let thawngkhat in i lawmh awk kan si. Hikum (AD 2000) phanh hi a duhtu minung zeizatdah an um? Rel cawk lo an si lai. Kan Bawipa Jesuh nih, "Hi chan hi phanh a duhtu le hmuh a duhtu tampi an um nain an phan kho lo," tiah Amah chan lio minung hna kha a rak ti hna. Cubia a theitu hna cu "mivantha" an si; mithluachuah an si.

Cubantukin kannih ve zong hi - kan Bawipa Jesuh chan kan hmuh lawng si loin kum thar 2000 hmutu kan si hi zeitluk i lawmh awk dah kan si ve! Mivantha kan si; mithluachuak kan si! Hi caan phanh khawh dingah mirum tampi nih paisa in cawk duh len hmanh hnasehlaw an caw kho lo; sibawi thabik nih an damh kho hna lo i an thlawmh kho fawn hna lo. Kannih Laimi, mirum lo le sibawi thabik i thlawmh duh hnga lo dingmi zong hi kum 2000 a thar in kan phanh hi zeitluk in dah kan i lawmh i Pathian kan thangthat!


Dothnihnak:
Vawlei cung mi hna nih kum 2000 phanh a biapitnak hi a phunphun in an langhter. TIME Megazine nih a liam ciami kum 100 chungah minung hminthang an thim tikah Physics lei in hminthang bik pakhat Dr. Albert Einstein an thim. Thim tlak hrim a si. Amah ruangah Science (vawlei cung fimnak) leiah tampi kan thangcho i thil thar tampi kan hmuh i kan dihlak caah a thahnemmi an si.

Einstein cu fimnak bia leiah an thim. Hla lei zongah mi an thim hna i a liam ciami kum 10 chungah "Rolling Stones" cu an hmin a thang bik an ti. Hihi a bu in hlasami an si. Pumpaak in hlasami zong an thim hna i pakhat an thim mi cu baisakup "Titanic" i hla a satu Celin Dion an thim; "My heart will go on" timi hla a sak ruangah. A hlasakmi kha cassette 50 millions an zuar ti a si. Hibantuk an thimmi hna hi chim lengmang ahcun caan tamtuk a dih lai.

Kan Lairam ah a liam ciami kum 100 chungah kan Ram caah siseh, kan Khrihfabu caah siseh, zeidah asilole ahodah kan thim hnga? Kum 2000 kan phanh a biapit langhternak ah zeidah kan thim bik ve hnga?

Kan Ram caah cun 1948 kum i Independence kan hmuhmi hi a si kho men. (Independence kan hmuh kan ti nain Kawl pawl tang i kan um than caah hin kan independence hi a tling lo ngaingai.) Cun kan Khrihfabu caah cun "thim tuah" ka ti hna sehla ZBC nih CCOC an tuahmi hi ka thim hnga. Zeicaah ti-ah cun, tuah bal lomi thil an tuah (kan tuah kan ti lai cu, zeicaahtiah ahopauh kan i tel cio caah) ca lawngah si loin CCOC nih thathnemnak a chuahpimi thil tampi (impact) kan chim cawk lo tiangin a um i, hmailei zongah a um rih len lai. Hi kongah hin Pathian kan thangthat cio ko.


Dotthumnak:
Christmas le kum thar caan hi aho kan ca paoh ah kan buai bik caan a si. Puai biapi bik pahnih aa changchang in an ra phanh hleiah tuah awk le ruah awk tamtuk an um i kan duh bantukin kan tuah kho lo le kan ruah kho lo tikah, paisa kan duhzat in hman awk kan ngeih lo tikah, ngandam lo hna in kan hung um tikah le kan dawng (kan chung) le hna he kan bia a hung hraan deuh tikah, kan Bawipa lam in pial a fawite.

Cuti i kan buai le thilrit kan ngeihmi cu Mirang holh in "pressure" an ti i hi bantuk caan, a biapi bik caan a si nain thilrit a tam bik caan a si ve hoi. Cu pressure zeitindah kan phurh lai i zeitindah kan phurh khawh lai?

Hi bantuk pressure hin aho hmanh kan luat lo. Mirum hna zong nih an ngei i misifak hna zong nih kan ngei ve thiamthiam. A tam deuh le a tlawm deuh ti lawng a si. Kanmah le kan tawkzawn cio in an rit cio ko. Dam lo tik le thihloh sual tikah cun a hlei in a rit chinchin. Cun hawikom he kan i rem lo tikah a rihnak kha kanmah chungkhar lawngah si loin a kau chinchin in a rit. Mi tampi caah hihi thilrit taktak an si. Kan nunnak "zaangruh" kiah a fawite. Cucaah daithlan awk thil a si lo, tiah ka ruah.

Cuti i a ritmi pressure cu zeitindah kan phurh lai? Hitiin phurh awk a si i cuti na phurh ahcun a zaang ko lai, tiah aamahkhan in chim awk cu a har. Asinain ka ruahnak pakhat hnih vun chimtak ka duh:


(1) Hiti i pressure kan ngeih hi a chia lo, a tha ko. Pressure kan ngei ti kan theih hi kan nung ti a langhtertu a si. Cucaah phunzai tuk hlah usih.

(2) Hiti i pressure kan ngeih hi tuanvo (responsibility) ngeitu kan si ti langhtertu a si. Cucaah thatho ngai in tuanvo la ko usih.

(3) Hiti i pressure ngeih hi kan caah a tha. Ngei hlah usilaw kan thi (blood) pressure a niam tukah cun phan awk a si bantukin kan nunnak caah phan awk a um. Cun a saan tuk belte ah ralrin deuh awk a si ve; kan thi (blood) pressure a saan tuk tikah cun thih a fawite bantuk in nifate kan nunnak i kan phurhmi thilrit pressure zong hi saangtuk i a um lo awk kha ralrin a hau ve. Cucaah nitin kan nunnak pressure hi "azaafang" in chiah awk a si. (Balancing is important.) Zeiti kan um hmanh luan tuk awk a si lo.

(4) Cun pressure hi a tha; kan thannak caah a biapi. Azaafang pressure cu kan caah a herh taktakmi a si. Cucaah ahopaoh, Laimi paoh nih, kan umnak cioah Ram caah maw, kan Khrihfabu caah maw kan tuan cio kan tuah cio, kan ruah cio awk a si. Presssure zeihmanh a ngei lomi minung, le Khrihfa cu a nung nain thih lei lam a panh, ti awk a si hnga.
 

Dotlinak:
Kan Baibal catlang ka thimmi hi kan Bawipa Jesuh Khrih nih Tlangcung cawnpiaknak i a chimmi bia chungin a si. Mat 6:33-34. Mirang holh in vun tialta ninglaw: "But strive first for the Kingdom of God and his righteousness, and all these things will be given to you as well. So do not worry about tomorrow, for tomorrow will bring worries of its own. Today's trouble is enough for today.

A tawinak in: Thaizing nih lungretheihnak cu a zaa in aa ngeih ve ko lai.

Hi lungretheihnak hi a phunphun in an ra. Ti le rawl, hni le puan, inn le lo, ruangah kan lungre a thei. Cun kan riantuannak le kan cacawnnak, kan innchungkhar le kan hawikom hna caah lungretheihnak kan ngei. Culengah Greek holh in memnao an timi hi vawlei cung thilri kongah ti bik cu a si nain, cunak kau deuh zongin ruah khomi a si. Thaizingah zeitindah kan nun lai, ti lawng si loin nizan i thil kan tuah ciami kongah lungrethei in kan um tawn ca zongah lungretheihnak a um khomi a si.

Nifate lungretheihnak cu a um zungzal ko lai, vawlei cung kan nun chung paoh ahcun! Cu nitin kan thilrit cu phur khotu si awkah Pathian nih zaalak thinlung le thazaang thawnnak a kan pek ve ko. Thinlung thawnnak kan ngeih cio lengah Khrihfa paoh nih Thlarau thawnnak kan ngei rih fawn. Cucu Pathian laksawng a si. Khrih minung nih cun Thlarau an ngei cio.

Asinain kan palh tawnnak cu nizan lungretheihnak kha nihin ah kan phurh i, cuhleiah thaizing lungretheihnak zong kha nihin ah kan phurh chih fawn. Hihi Pathian nih kan phurh awk i a tuah lomi a si. Nikhat ca in nung loin ni thum ca in ni khatah kan nung tawn. Khrihfa kan lam cu: nikhat ca in nun ding kan si. Hla i, "One day at a time" an timi cu a hmaan ngaimi a si. Voikhat nunah nikhattete in nung usih. Nikhat i thilrit cu ahohmanh nih kan phorh khawh cio ko lai. Cu cungah zeihmanh chap hlah usih.

Nizan cu a liam cangi zeihmanh kan tuah kho ti lo caah ruah lengmang awk a si ti lo. Cun thaizing cu a rat rih lo caah lungretheihpi awk a si rih lo. Kan ngeihmi cu nihin lawng hi a si. Cucaah nikhat ca a za in nung usih. Kan thinlung dihlak in nikhat caah nung usih, ni dang cu Pathian nih kan caah a ruah ciami thil an si.

Hiti kan ti tikah hmailei caah tuaktaanmi ngeih lo awk kan si, tinak a si lo. Hmailei ca cu tuaktaan cio awk kan si. Asinain hmailei ca i tuaktaanmi cu kan thilrit ah canter awk a si lo. Kan "planning" cu Pathian hmaiah chia usilaw Amah thluachuahnak hal usih.

Mirang phungthluk ah, "It is the straw that breaks the camel's back!" an ti. Kalauk thilrit a phurtu zaang parah ramkung pakhatte hun khinh mi nih khan a zaang a khiah, ti a si. Kan Lai phungthluk zongah, kan thilrit cungah cun "kuaklu pakhatte hmanh a rit," ti a si.

Nikhat i kan thilrit cungah a dang chapti awk kan si lo. Nifatin kan thilrit kha nikhat caah a zaa. Cucu Pathian bomhnak le Thlarau tanpinak thawngin aho hmanh nih kan phurh khawh cio ko lai.

Pathian lamhruainak he nikhat ca lawngin nung usilaw kan thilrit cu kan caah thilrit tuk a si lai lo. Kar khatte kar kha a biapi. Tuluk phungthluk i, "Khan 1000 khualtlawnnak lam cu kar khat in aa thok," an ti. (A journey of a thousand miles begins with the first step.)

Kum 2000 chungah hin Pathian he kar khatte in kar lengmang usih. Kar khat kar kha dingtein kan kar ahcun kar thawngkhat kha a ding kho lai. Cuti i kal khotu nan si cionak hnga pakhat cio nan caah thla ka cam.

Adongnakah:
Vawlei cung i mi tambik cu Christmas le kum thar caan ah an dawng (an chung) le he caan an hman. Hiti an hman hi a hmaan ngaimi a si. Zeicahtiah thil biapi ngaingai kan ton tikah hin lungleng in um a fawite. Mi tampi cu Christmas le kum thar caan ah an lung a leng bik, an ti. Culiote i mah chungkhar dawng (chungkhar hna) he umti cu a biapi ngaingai. Lungleng loin um khawhnak lam a si.

A pahnihnak ah: chungkhar he umti a herhnak cu, thilpipa ngaingai kan ton tikah kan dawt bikmi hna he umti kan duh tawn. Culo-ahcun a tling lo, a lo. Cun kan dawt bikmi hna he kan hmanti tikah a tlam a tling, a sunglawi bik. Cucaah hi kum thar caanah hin nan chungkhar, nan dawng le hna he siseh, chungkhar ngei lo nan si ahcun nan hawikom tha bik he caan nan rak hmanti cio kha a biapi ngaingai.

Pathian thluachuahnak nan cungah kum 2000 chungah hin um cio ko seh.
Amen.

Van Lian pa
(Hre Kio)