USA Hniarlawn Nih Bual An Co

Lungrawn e, khua kil vaal no mi hna,
Nan sual thawng lawng leem 'thang lai lo,
Zaang cuai bual kuung dir ni ah cun,
Khuachin tluang dang vaalhawi mi zong,
Zei bang lung ther leen hna dekmaw!

Pi Hniar Zi

2009 kum Lai Phunpi Ni ah khan Hniarlawn le Halkha ipaih an irel i an tlolh. An siaherh a zual chin i tukum 2010 kum cu ipai hrimhrim ding in an itimlaam. USA khua kip um Hniarlawn an icah dih. Texas, Michigan, Virginia, New York, Washington in an ra i Indiana i a um cia he minung 20 hrawng an itim. Halkha zong cu an icah dih ve, Khuahlun he Khuathar he. Inn kip an leen hna. Paih an fial hna. Minung 20 hrawng cu an si ve.

2010 February 19. Khual cu an phaan. An phanh aa khat dih. Indianapolis i Sycamores Apartment complex hi USA Laimi umnak hmunpi bik a si. Cu i a laicer ah cun mah cattial tu hi a um. Mahka inn hmai ah cun an mawttaw an toh. Khua a mui. Paih tlangtla Pu Van Uk (Hniarlawn) le Pu Ang Cung (Halkha) le Pu Rual Bik (Ngalang) nih an kut an ra tlaih hna. Pu Ang Cung nih bia ttha ttha le forhnak a chimh hna.

Athaizing cu Indiana Chin Community hruainak i tuah mi Lai Phunpi Ni ah biachim le laam tehna tuah i, mah dih cun caan a um chung paih tuah ding a si. An ingaih tuk cio. Khual he lai he, Mirang he Lai he, nu le ngak he, naupuak he an or cio. Indiana Chin Community hotu Pu Za Bik nih paih bual co ngun ttaang oih le tangka thong khat a kamh hna.

Hniarlawn pawl cu tlangval lawngte ngawt an si ko. Kap Tawng, Duh Ceu, Peng Awi, Nawl Peng, Ceu Ling, Tum Sang, Tin Mawng, Hniar Awi, Hniar Hlun, Ngun Hmung, Ram Tling, Hniar Peng , Nawl Ceu, Tial Hmung, Tha Hmun, Awng Nai, Lai Hu, Ceu Bik, Hrang Kio, Bual Cem, Lian Mawng, le a kilhkamh hna tu patung Zing Ceu, Tial Kung, Cung Kam, Pu Zing Herh, le Pu Tin Tawng; paih tthawng lawngte. Mah hna chung ah hin Kap Tawng, Ceu Ling, Ngun Hmung le Ram Tling hi kan rinhcanh nawn mi an si.

Halkha lei tu cu pa tthawng lawngte. Khuathar pa tthawng ah Thang Lian Mang Texas ah an von cah. A naupa he an hong. Bawi Hnin zong a hong. New York lei in kumtling lo pa khat. Kaadang in Khuathar lawngte pa 6 hrawng. Khuahlun cu Indianapolis um ngawt an si. Paih tthawng minthang thang: Tin Hre, Sang Hram, Tha Biak, Bawi Hmung. An naule ah Van Lal, Tial Uk, Run Hnin, tehna. Bualco cia le min ngei cia lawngte ngawt an si.

Aa pai ding pawl. A tthu mi hi Hniarlawn, a dir mi hi Halkha.

2010 February 20: Paih bual ah cun Lai pasal ttha ttha an iher ko. Paih tlangtla bik Van Uk. A bawmtu Siang Herh le Rual Bik. Ang Cung nih tawl a rel. Bual ah cun an iher ko. An dingdawng le an muisam zoh ah kan thla a phang hin lo. Van Uk cu Mang Chum le Caw Uk tehna he a rak ipai tawn mi a si. Paih bual cu Pu Ang Cun nih a von hon.

Hniarlawn Hniar Awi le Halkha Tial Thang an chuak colh. Tial Thang nih thaalo in a ciim. Tial Thang cu Halkha Khuathar Tawk Cem fa a si. High School a kai nak ah Wrestling champion a si. Paih a thiam lo nain a tthawng ngaingai i midang pa thum a ciim rih hna. Hniarlawn Tin Mawng a va chuak i Tial Thang cu a va kherh. Midang pa thum a tei rih hna.

Hniarlawn Tial Hmung a chuak ve i, a voi khat paih chuah ah, pa thawng tthawng pa li a hrilh ve hna. Tial Hmung cu Hniarlawn Tha Bik fa a si i hika i High School a kai nak ah ziaza tthat ah pakhatnak laksawng a hmu mi a si. Cun CYO zaanglek zuamnak i pumpalulh chuih ah Indiana CYO in kawlbawh a si. A muidawh ko kan izohthla i 2010 Lai Phunpi Ni e-card zong i cuanter le kan miphun minung thong hra lengkai a muithlam rak hmuh mi a si. Ipai bal hlah kaw a paih tthawn kan hngal lo.

Tial Hmung cu Halkha Van Lal nih a tei. Van Lal cu Tluang Hlau nih a chuahhnawh. Tluang Hlau cu Lai Phunpi Ni Halkha i minung 17 (an ti rua) a tei tu a si. Van Lal cu Ramkomh Ni Halkha i bual a co bal mi a si. An ipai i Van Lal nih a tei. Van Lal cu Hniarlawn Kap Tawng nih chuahhnawh i thaalo tuk in a tei. “Mahti tuah i a ka tuah mi an um bal rih lo” a ti ve, Van Lal nih. Kap Tawng cu Bawi Hmung nih a chuahhnawh.

An itlai i zohcimlo an si. An pumrua le titsa le dingdawng a ttha tuk veve. An mui nih le aa dawh tuk veve. An thinlung a ttha tuk veve fawn. Hihna pahnih thengmang zaanghriim i iton ka ti. Bual an dawh kho tuk. Ka duh tuk hna. Bawi Hmung mah tluk pa tthawng minthang nih cun Kap Tawng cu khel hmanh a thlak lo. Tin Hre a chuak

.

Tin Hre cu kum 14 a ti in Halkha ah bual a co i Lai Phunpi Ni Halkha le Thantlang ah bual voi 4 hrawng a kir cang mi a si an ti. A upa nawn cang nain a thazaang kan zumh tuk rih. Bual co kho rih ding zong a si. Atu hnu ah bual hei co rih seh law vok tal cun lawmhpiak a phu hnga. Hniarlawn Kap Tawng (kum 20, 165 lbs) he cun an itlai i Kap Tawng nih aa rauh tuk lo. Tin Hre zaang tthat lio i mi a rak tei tawn hna bantuk a si ve. Tin Hre cu a kir i Khuathar Thang Lian Mang a chuak (200 lbs). Thang Lian Mang cu an kuul mi a si. Tei lo ding ah an chiah nawn lai, anmah lei nih cun. Kap Tawng nih cun a ngamh tuk cia. A chuah cun a zaa aa zau, Tin Hre bang in.

Kap Tawng nih cun ttih naisai lo langhter in a hnge aa thlir ve. An itlai i Thang Lian Mang nih thahnih danh kanh in ser kaw a ti kho lo i amah tu a hloh. An tho tthan i zeitin dek a ti i a thluk ve. Kap Tawng nih a von thluk tthan. A tei bak tiah ruah cio a si; na’n paih tlangtla nih beh ah a chiah. Kap Tawng cu a tha a dii tuk cang. A celh ti lo. Kir a duh cang. Bual leng in an thlauh. An itlai tthan i a cawl zuam ti lo. Thang Lian Mang tei ah a tla.

Hniarlawn Tha Hmun a chuak. Tha Hmun le Thang Lian Mang cu liim le vom bantuk an si. Tha Hmun nih duhsah in ka ngiar lengmang lai i ka tthuat te ko lai ti aa ruah. Thang Lian Mang nih cun kaa rauh lai lo tiah aa ruah lai. An ipai, zoh ko hna u.

Tlawmpal ah Thang Lian Mang cu mualpho in a tha a baa cang. A celh ti lo (maw aa titer dek) i a kir. Halkha Sang Hram a chuak. Tha Hmun he cun an itlai lengmang ko. Upa cang kaw a lungduh a tuah kho ti lo. A ni lengmang. Tha Hmun nih a tei. Halkha Tha Biak an hlam ah a lo diam cang. Khuathar Nawl Khar a chuak. Nawl Khar cu tuanlio pa tthawng taktak ve, minung tampi a tei tawn mi a si ve an ti. Tha Hmun he cun ipaih ding a si; nain paih caan a dih sual lai ti phaan ah Tha Hmun cu Ngun Ceu Ling nih a chaan.  Ceu Ling nih cun Nawl Khar cu cakei sa laak in a laak. Khel khat a vuak ah Nawl Khar nih a kut voi khat a tlaih. A tei ah cun akuh in a kuh cang. (Nawl Khar cu Hniarlawn a kan kom tuk mi  a si e an ti, Hniarlawn mi nih).

Halkha cu an dih. A chuak tu an um ti lo. Hniarlawn cu aa pai manh lo mi minung pa nga/ruk an taang rih. Ngun Ceu Ling cu le aa pai manh lo ti awk a si rih. Ilawmh tuk ah Hniarlawn Hrang Kio nih a va paih. Aho hmanh nih an zoh ti hna lo. Paih tlangtla i ‘Paih a dih’ ti thanh lo pi in paihzoh mipi vialte an tho i an au dih i bual ah cun an luut dih i paih cu a dih ko. Ka ni leen.

Hniarlawn Cinzah Ngun Ceu Ling nih 2010 USA Lai Phunpi Ni paih bual cu a co.

Ngun Ceu Ling (Rian Hre fa) i atu paih bual a co hi a van tthat bia sawh sawh a si lo. Ceu Ling cu a ngakchiat lio ah paih a thiam taktak mi a rak si. Aa paih ah pa thum, pa sarih, pa kua tehna a tei i, Lai Phunpi Ni Halkha ah 13 a tei bal mi a si. Atu cu a titsa a khat tuk cang. 180 lbs hrawng a si. A fit rih.

Ngun Ceu Ling bual a kir tiang ah hin Hniarlawn patthawng an taang leen rih. Ngun Hmung le Ram Tling zong an tthu ko. An ipai manh lo i an sia a herh leen.  Biana ah khin, Hniarlawn pawl cu Halkha nih hei tei dih hna seh law, bual an co rih hnga lo. Hniarlawn a daw mi Lai pasal ttha  ttha pa hnih an um rih. Hniarlawn Zing Meng inchungpa Ceu Hlei Thang (Zephai pa tlang pi) le Khuabung Van Ceu Mang (Lai pachuakthiam). Sihmanhseh, chuah nak caan a um ti lo.

Puai a dih cu ttim hrawng si cang kaw, kan inn ah rawl an dap ta i, paih kong icaih nak ah chuah cio a si. Paih tlangtla vialte le Hniarlawn vial le Halkha Bawi Hmung (Sang Cem pa). Thanuam bia va iruah cio a si. Zu zong an hun i tlenh cio cu a si; nain an ding theng cio lo. Biaruah i an chim mi:

Paihtlangtla Van Uk: Paih zoh mi (mipi) an hmurka aa dawh tuk. Bia dawh lo pakhat hmanh an chim lo. Mi tha an peek hna zong ah bia dawh tete an hman. A nuam tuk ka ti. (Miphaanthar a si.)

Paihtlangtla bawmtu Siang Herh: Kan naule an ttha tuk. Paih tlangtla hi kan palhnak zong a tampi ko lai nain aho i buai hnawh le ‘cu-kha’ ti kan tong lo.

Patthawng Bawi Hmung: Mah kan naupa (Kap Tawng) kha cu izuam seh. A kum le a no te rih. A pumrua le a ruangram nih a ttha tuk. Paih zong orh he keh he a kan laak ko. Amah lengmang nih a kan laak fawn. Mah bantuk kha an har ngaingai.

Mah biaruahnak ah cun Halkha pawl zong cu an ra i an paih mi he cun khu le phak in bia an iruah. Khua doi zawn an thei lo. An ipaih khawh cu an ilawm tuk. Lungtlinlo bia pakhat hmanh an chim lo. Thinhong zong an um lo. Lungthiangte le lungtthate in an ihawikom. Aa dawh kho tuk. Mah cu a si; paih cu dawt nak kan ti mi cu. Aa hua mi an ipai bal lo. Aa daw ding mi lengmang an ipai. Ihuat ruang i ipaih a um bal lo bang in, ipaih ruang i ihuat a um bal lo.

Tutan paih ah bualco cu $1000, tam bik tei $500 ti a si. Paih dawh bik laksawng a um lo ai tiah minung pahnih nih an ser chom i, Kap Tawng aa paih hlan ah Tial Hmung an uar tuk lung in an pek cang. Asinain, atutan i minthang bik cu Kap Tawng a si. A paih mi (pa tthawng tthawng cia) nih, “Kap Tawng cu atlaih tlaih khawh ding a si lo” an ti cio dih. Indianapolis cu paih kong le Kap Tawng kong lo zei te an icaih kho lo. Kap Tawng cu mithi Hniang Uk le Sai Thlia fa a si. Dallas (Texas ah a um).

Kan sia a herh nawn mi pakhat belte cu Peng Awi aa paih lo a si. Tlangvalka 5' 7" hrawng a si i paih ser tu nih ngakchia tuk deuh in an hmuh rua. Paih ithawk ve seh ti kan duh ngaite nain atu tan cu paih lote'n meng 900 hlaat ah a kir ko.

Atutan Indianapolis i Hniarlawn le Halkha paih cu ro a ling kho ding a si. Aziah tiah, (1) Lai Ram hmanh ah mah tluk paih zoh nuam kan hmu bal theng lai lo an ti cio; (2) Tluangte’n paih a kal i aa dawh tuk an ti cio; (3) Ttaang iton a har i atu tan ttaang aa tong mi hi azohtu vantthat ah a si an ti (4) Atu tan bantuk hin cun mi an tling theng ti lai lo (5) Halkha khuahlun le khuathar ibawm i Hniarlawn paih a um bal lo; cu i Hniarlawn i tei dih zong a um bal lo i, a um bal ti pek lai lo, an ti.

Cattial tu: Keimah cu Hniarlawn ka si. Atu tan paih i a ra mi Hniarlawn hi an 'ka pu' a ka ti mi (ka ni fale i an fale chin).  le 'ka pa Hlun' a ka ti mi lawngte an si. Ka tupale hi ka hmuh bal lo mi zong an um. Atu tan hi kan ihmuh a si. An mui ka hmuh ah kaa lawm tuk. A lungput le an ziaza an ttha tuk. Zu ding hleng lo, sual ruat hleng lo tehna an si. An muisam nih ciikawr an langhter. ‘Anih hi anih kha a lo’ ka ti. An phanh ah hin kaa lawmh ka chimh lo. Atu zong an hngal lai lo. An kal i ka ngaih a chia. An caam a tawi tuk in ka thei. Ka ngai colh hna. Ka hlam colh hna. An thazaang a tthat lio paih ka zoh i kaa lawmh lio mithmai tu hi cu philh awk a ttha ve lo. Hmuh sunghar  zong a si ve (mah tluk i ka nih hi a har, acung i khi).

Hmailei caan hi cu zumh cia khawh a si lo e an ti i, hmai kum ah zei a can lai kan hngal lo. Tukum i nuamte i paih kan tuah khawh hi micheu ca’h chanchung philh lo awk a si ko lai.--Ceu Hlun

****

[Video hi Youtube ta an si i Kawlram in nan zoh kho maw zoh kho lo dek. Nan zoh khawh lo ah cun ceuhlun@yahoo.com ah cakuat in chim u law phundang in kan in tuahpiak hna lai.]