NAZARETH IN BETHLEHEM AH

Mari nithla a tling cuahmah. Mah lio caan te cu Judah peng milu rel caan a si. Rom rampi-uk siangpahrang Ceasar Augustus nih milu rel cu 8 B.C ah a tuah; nain, Judah peng ah cun remrellonak a um ca ah ahnu i tuah ding ah Ceasar cu an hal i ahnu ah an tuah. Josep zong, a um nak Nazareth in Bethlehem ah kal i a min cazin vong pek a hau.

Mari cu a kal ve a hau lo. Aziah tiah anih cu Bethlehem khua chuak a si lo. Cun nu cu milu ah rel an si lo. Mari a kal ve zong ah hrang a tlai ding a um lo. A nu sin ah rak um chung awk a si ko. A nu Anna hi Nazareth in meng thum ah a um. Anna cu Mari fa ngeih tik ca ding ah aa timtuah dih cang: thil a tthit dih, nau puan a zalh dih, ei awk aa iring dih. Mari nithla a tlin cun anmah inn ah laak i nau chan a herh chung poh umter a timh. Mari hi Bethlehem i kal lo in, a pa Joachim inn ah a nau Salome le a nu sin hnangam te in nau a ngei kho ko hnga. [Hmanthlak: Nazareth, 2016]

Si hmanhseh, kal ve a duh. Josep nih a thlauh nawn ko nain Mari nih an pahnih ca in riahcaw le thil a timh dih thotho. Thlauh awk a tthat ti lo cun, Josep cu khacer hlaan awk kawl ah khuachung ah a vaak. Milu cazin pek ah an chuahsemnak khua cio ah kal dih hna kaw khacer hlaan awk a har ngaingai. Ngelfe hnu ah khacer ttiattum lo te a va hlaan khawh.

Cunglei Galilee peng in toilei Judah ram David khua--Tedim in Matupi bantuk--ah kal ding cu a si. Aziah dah mahka i milu cazin vong pek cu a hauh ti ah cun, Josep hi David hrinsor ah rel mi a si ca ah a si (Bethlehem mi a rak si). Angaite ah cun David cikawr taktak zong a si lo. Josep pupa chan 6-nak hi an rak ngakttah i David te chung nih an cawmken hna ca ah David phun aa hrawm ve i a si.

An kal nakding lam cu: Nazareth khuataw in Jezreel rawn ah an ttum lai. Gilboa tlang hram in nichuahlei ah an iphai lai i Harod hor (rin aihre) hin Jordan hor thuk (Rift Valley) ah an zuang lai. Jordan horkuang cu an von hrawn lai i, Jeriko khua ah an tla lai. Jeriko cun nitlak thlanglei (SW) ah an kai lai i Jerusalem, Jerusalem cun thlanglei ah Bethlehem cu an phaan te lai. Caan an ngeih ah cun Bethlehem an kal hlan ah Jerusalem in nithlaklei meng thum/li ah Elizabeth te an va pal ta hna lai. An khual lam hi Nazareth in Jerusalem tiang ah meng 84 (Halkha-Kankaw) tluk a ti i, Jerusalem in Bethlehem cu meng ruk nawn (Halkha le Hniarlawn can) a vong hlaat rih. Adihlak ah meng 90 tluk an kal lai.

Nazareth in thlanglei dengteu ah Bethlehem hi a um ko nain dengteu in an kal hnek lo; tlang le hor tam tuk atan in tan an hau i a lam a har tuk. Cuhlei ah, Samaria ram tan a hau i Judah mi le Samaria mi cu irem hna hlah kaw tlun inn hmanh kan tong lai lo ti an ruat. Cuca'h Jordan tiva lei i an ihel hnek cu a si. Hmun sang i kal lo in hmun niam i kal an ithim. Lai Ram tahchunh ah cun, Tedim in Matupi kal ding ah Falam le Halkha lei tlang hrial in, rawn ram Kalaymyo in Letsa hrawn in Kankaw ah ttum, Kankaw in nitlak thlanglei ah tlaang sang kai in kal, bantuk te khi a si.

Narareth cu Gelilee Rili tawka in nitlaklei ni khat kal (meng kul) ah a um. Bethlehem cu Rili Thi luka in nithlalei bakte ah a um.

An lamthluan hi, thlarau lamthluan bantuk a si: A hramthok ah lamphei a si. Mah cun chuk zuan. Mah cun cho sang kai hnu ah Jerusalem khuapi phanh a si. Harod tlangkar lam cu Jezreel rawn a va si rih i kal fawi a si. Ttihnung zong a um lo. Jordan tiva kuang belte chuk a si cang. Cun sahrang lak in kal a si. Chiandoih, vom le ngal an tam. Jeriko-Jerusalem cu cho sang a si. Ramcaar a si i sahrang an um lo nain mihrang (damiah) an tam. Mah ca'h Nazareth in Jerusalem kar hi mah lawng in kal ngam a si lo; aruunruun i kal tawn mi a si.

Josep le Mari cu zingka te in an ithawh, Nazareth an inn in. Mari cu nu no fam nih, a khuallam cu aa ngaih i a raa a lawm. Josep rang hruaih cia cung cun dai lo in a holh, hla a sa:

"Chim thli tho in zo thli rung hrang law,
Kei ka dum chung thei ṭha rimhmui cu,
Kalpi ko hna izel chialmal in;
Lungthli ka tum val nih dum ah ichok in,
Ei seh thei ṭha cem hna cu" ti tehna.

"Khuazei love song te dah na thiam ve?!" tiah Josep nih a hon dehcawh. Ngaknu manh rih hlah kaw love song a thiam mi a um setsai lo i Pathian hla ah aa tthial (Luka 1:46-55 i ah khin).

Gilboa tlang hram an von lonh ah tlang thla nih rawn a zik cang; ruah tai kih lio horkuang i kal nih si chinchap kaw, Mari cu a khua a sik tuk cang. A kut a kerh dih. Lam ah an dircon ta. Josep nih balsam thling a thuh i a dihsur, lum lakin. Sahrang tam nak si kaw sau an con lo; chiandoih ralrin ah. Thla an cam ta. Josep nih Bethleham ah a theihhngalh an um kong, mittha an si kong, an inn ah tlun a ngah lai kong, an nu-pa ih nak a rem lai kong tehna a chimh i Mari cu tha a pek. "Riah man tu cu a za tawk kan liam ve a hau lai; mi mithmai zoh nak cun a man liam a ttha deuh" a ti. Mari cu a tha a tlung; a zei a poi ti lo. A duh in khua a thlir. Jordan neel chum zing le varaal Gilead Tlang hrawng khualeenhoi zoh a cim lo.

Paw pi thla kua he rang icit cu fawi hlah kaw, Mari cu rang aa ciit chel, a ke i a kal chel a si. Rev. Edmund Za Bik nih e, 'Mari cu laa cung cun a ttum thuih, a kai thuih' a ti e tiah capo thiam nih cun bia an serh hnga. Jordan tiva raal ah an pet. Lam chiat nak tiva va hnih an tan dih ah a buuhri i Mari nih cun, "Ka kal kho ti lo, idin rih usi" a ti. Hawi sin in an ipheu i lam in thuk deuh ah terebinth thingpi tang ah an va idin. Josep nih thil a tthumh, puan a phah i Mari cu a tthutter. Thingpi nge ah cun mei-in a bah cia. Ti a va than. Mahka pawng ah inn hnihthum khuasa an um i ngakchia nih nu-pa hna an hmuh hna cun an nule an va auh hna i an ra zoh hna, nutung pa hnih le ngakchia pa hnih thum nih. Mari cu thlum-al tuk kaw ngakchia a chawnh hna ah an duh tuk colh. Nutung hawl he cun bia an iruah. Mari a fim ning le a nunnem ning an hmuh ah an khuaruah a har. Vanmi sii lo, minung ve an si fawn ko. Riak rih u law tiah an ti hna; hmanhseh, khualtlawng lio an si. A kir hmanh an kir ti lai lo, mahka lei cun.

Jordan neel kuang hrawn cun an kal. Jordan nichuahlei raal khi nitlaklei nakin neel a ttha deuh i, mahkalei cun tiva kuang cu an hrawn. Jeriko phanh lai in va chung ah kan ra lut tthan te lai an ti. Mahka hrawng cu khuallampi a si i, meng kul hrawng dan lengmang ah riahbuk an um. Riahbuk ah cun an riak. An rawl cu chang ro le thingthei ro an si bik. Ei dih ah bia an iruah. Mari i a hrin ding mi nau cu, Israel khamh tu ding, Judah siangpahrang, Mesiah a si lai ti in Mari nih a ruah. Josep nih cun thlarau le ziaza lei cawnpiaktu saya pa khat a si lai ti in a ruah. Kum no veve si hna kaw an i-al pah, nain Mari sin vancungmi a langh ca ah, le Mari bia-al a tthawn deuh ca ah Josep cu a dai tuan.

Athaizing zingka in an khuallam cu an peh. Jordan horkuang cu an von hrawng lengmang i, vawleicung hmun niam bik Jeriko khua ah an lut. Tungtawi Zakia le mitcaw Bartimu khua ah cun riah zai an rel. Jeriko cu khua pipa, vawleicung khuapi hlun bik, si kaw khualtlawng aa din mi an tam. Milu relnak i a kal ve ding zong cu an um. Zanriah ei dih ah khuaza khual he itong in thawng an ihal, bia an iruah, an itheihhngal. Kuhchuk khua Jeriko hi rili tual in pe 850 niam deuh ah um kaw thli a rit i khua a lum.

Jeriko in Jerusalem cu cho lawngte a si. Jerusalem cu rili tual in pe 2500 sang ah um ca ah, Jeriko cun pe 3350 tluk a hung sang. Meng 15 chung ah cho mah tluk sang cu kai a si. Judean Wilderness an ti i (Zisuh tukforh a iin nak) ram caar rori. Mediterrinian rili tikhu khi tlang nih van ah a khawh i ruahti in a tla, Jerusalem tiang. Mah pin cu ruah nih a phaan lo. A kheeng zungzal. Kawlram ah rili tikhu khi Rakhine Yoma nih van ah a khawh i ruahti in a tla dih i, nichuahlei ah ruah a sur tu a um ti lo i, Mandalay tiang ramcaar lawngte a si bantuk khi a si. Jeriko le Jerusalem kar cu thingkung zong a um lo. Canyon an ti mi phun khi a si i tiva zong thukpipi ah an um. Khua zong a um lo. Khua tthing vaangdam tuk a si. Samaria mittha pa min than nak cu mah Jeriko-Jerusalem lam hi a si cuh, damiah tam nak. [Hika ah hmanthlak.]

Nu-pa hawl cu Jeriko cun an pok. Kahcham bantuk a si mi Wadi Qilt tiva thuk kam fing hrawn in Adummim cho an kai. Cho sang lam har tuk a si nain, mah hlan thla 6 ah an rak kal cang i lam sining an hngalh cia cang. Mah hlan thla ruk ah zei dah an rak ti ti ah cun, tihin a si:

Vancungmi Gabriel i Mari a leen le Zisuh a pawi lai kong a chimh ah khan, Elizabeth i Johan a pawi kong zong Mari cu a chimh. Zisuh a pawi zan ah mah cu a si. Elizabeth le Mari cu rualpaarpi an si. Mari cu a um kho lo i, Elizabeth sin ah ka kalpi law tiah Josep cu a hauh. A kalpi. Mah ah cun Johan cu a nu paw chung ah thla ruk a ti cang. Mari paw chung fa semka he an iton ah Johan cu a nu paw chung ah a cawl, Zisuh a ttihzah tuk ah. Elizabeth nih Mari cu thluachuah bia za he a rak don. Josep cu aa let colh. Mari cu Elizabeth sin ah cun thla thum a rong caam. Mah chung ah cun Elizabeth (kum 88) nih an pupa tuankong le phung vialte lengno Mari cu a chimh dih. Johan a chuah in Mari cu Josep nih a vong laak. Mah ah cun Johan pa Zakaria zong a rak holh kho tthan cang i an ichawn kho cang. Johan tthut a thiam tiang ah Zisuh a chuak rih lo.

Josep le Mari cu Adummim cho an chuah in Og valley kiaknep ah an ttum, an tha a dam deuh. Og cho cu an kai tthan i Olive tlang hram Bahurim khua an phanh ah cun zanlei a si cang. Cho meng 15 kai cu si kaw bangh zong an baang cang. Mi inn ah tlun inn khuar in riak ko usi an ti. Judah mi cu Laimi bantuk in khualtlung a cohlang mi an si, nain khual choklet tam nak si kaw tlun inn khuar a har nawn. Inn khat ah an rak donh hna; nain an nu nih Mari paw a hmuh in an zaangfah tthan hna. Zan an riak. A thaizing cu Olive Tlang lei kai lo in Bethany lei in an ihraap. Hebron rawn lonh ah Jerusalem cu a um. Jerusalem ah cun biakin ah an lut ta duak. Khua a tuan rih i Elizabeth te cu an va pal taak hna, Johan an ngai tuk i. Riah cu an riak lo (Elizabeth te zong cu a ra ve ding an si i). Mah dih cun Jerusalem ah an ra kir. Jerusalem cun Bethlehem ah an lan. Chokai lawngte a si hoi, cho zau meng ruk luklak.

Josep cu a chuahsem nak khuazung a luh ah cun a ngaih a chia nawn. A hmet lio a ngai. Atu cu khual raan ah a cang riangmang cang. Mari cu a tha a nuam. Bethlehem phanh lai ko cu hla bang a sa. A lungthlitum a kheen hnek cang. Zei cu dah tiah, a nau pawi lio mi cu Rom kuttang in an miphun a khamh hna tu ding Judah siangpahrang Mesiah a si lai tiah a zumh ca ah, 'David i khua Bethlehem thengmang ah hring ning, David khua hrimhrim ah tthang seh, mahka cun a pu David bang in siangpahrang ah chuak seh' ti hi a lungthlitum a si. Mah ca'h cun, milu rel nak (amah kal hau lo) i kal ve a tenh cu a si. An khua Nazareth ah hring seh law a sia a rem deuh ko hnga; nain, "Nazareth in thil ttha chuak keel hlah" ti zungzal a si i, Nazareth i a hrin ah cun Zisuh hi mi nih zei ah an rel lo chin men hnga. Ngakchia a si nain nu fim lungngei a si ca ah har lengmang in Bethlehem a fuh cu a si i, cu ruang ah a fapa cu zohcho a co deuh ve taktak.

Bethlehem cu an phaan. Mi an rak tam tuk cang. Baangla vialte an rak khat dih. Mari le Josep cu an iheel lengmang. Josep nih an rualchan le theihhngalh a kawl leen hna nain mi an khat tuk i zeiti von tenh awk an ttha ti lo. Thlanglei deuh ah sattil kawm a um i, khual an tam tuk cun sattil cu chuah in kawm cu an lawnhpiak hna. Khua a mui chualmaal cang. Josep nih cun a liang in thil cu sattil kawm ah a thiar hna. Mahka i lu chiah nak an tin hmanh cu vanttha ah an irel.

Ceu Hlun, 2018/12/11