Kanhnulei kum kul hrawng he tahchun ah cun atu cu kan miphun le kan phunglam dawt a hauhning fian deuh chin lengmang cio a si cang. Kan miphun lawng lo, kan holh, kan ca, kan hla le kan phung tlaihchan zong kan hngal deuh cang i an tthancho nakhnga thluak le thazang chuah zong a tam deuh cang—hitluk chik le chek ah hin. Cuti i kan ca le kan hla tehna kan dawt ko lio ah adawt zia kan thiam lo nak tete bel cu um pah rih dawh a si (kan mawh lo nak zong a um lai). Biana ah, kan miphun hla hi karh seh law leng seh ti kan duh i asa kho hnihkhat an um zong ah thazang pek cio a si. Mah bu ah cun, kan hla yhancho nakca i dawntu asi kho mi zong acheu nih cun tuah cuahmah dawh aa si ve. Apoi ti hngalh lo ruang i tuah sual mi a um pah ka tinak a si.

Zeitin tiah, hla an khumhnak ttepphel hi an zuar mi cawk lo i mahte i rak itlennawn a um pah i mah cu hlasa pawl ca ah a poi ziar. A poi ngaingai. ‘Fir’ asi tung lo mi ‘sual’ a si. Mahte i rak itlennawn a um ahcun an zuar mi cu cawk a tong ti lo i ttepphel achuah tu nih an zuar khawh hnga zat an zuar kho ti lo. Cutik ah sunghralh a chuak. Sunghralhnak ah a chuah khawh ning cu hiti hin a si:

1. Hramtenu hi a ngaknut lio ah a aw a ttha ngaingai mi a si. Cu lio ah cun mi thinlung a bi deuh i zuun hla sak hi zeimaw ti deuh khin an rak ruah. Sak aduh mi hmanh nih an rak sa ngam set lo. Pathian hla tu sak a rak hau. Va a ngeih hnu falu he a si hnu ah mi nih zuun hla sak a sual lo ning an hngalh chin lengmang i zuun hla cu lenh deuh a hong si. Hramtenu zong cu a mui a ziam pah cang ko nain a aw a ziam rih lo. Khua a ruah ah, ‘ka aw khumh tak lo i iziamhpi ko lai hi’ ti in a sia a herh tawn. Ahnu ah lung sia herh iap kho lo in zuun hla sak i yepphel i khumh cu aa tim. Tangka a ngei lo. A pu bawmh a hal. A ngei set ve lo, nain aa tim. Hla cu phel khat an khumh. Phel tam bel an chuah colh kho lo. Phel 500 lawng kan chuah chung lai i kan zuar dih tik ah tangka a chuak chom in adang phel 500 tete in kan chuah nolh te lai tiah an ti i phel 500 te cu an chuah chung. A hla cu mi nih an duh i dihhep an cawk. Khuate mi i an theih leisang ah cun a dih cang, cawk awk a um ti lo. Tangka an khawmh chung le an kawlkal rau kaw, adang tuan ah a chuak kho lo. Mah leelok ah cun Tahan in maw Laitlang in dek midang nih mah ttepphel cu mi an rak tlenkhumh piak hna i phel khat tlenkhumh man ah phar kul lengmang an lak hna. Tamlak te an izuar manh. Mah hnu ah cun Hramtenu nih cun Zenkung i a vong tlenkhumh mi ttepphel cu phel 500 a hon phorh. A zuar. Nain, acaw tu an um ti lo. Midang sin an rak icawk cio dih cang. Cutik ah Hramtenu phorh mi cu kuang khat in aa dil ko. Maw leiba!

2. Nu Hlawn nih hla phel khat aa khumh ve. Anih ruahning ah cun ramdang Laimi sin ah tampi zuar ka izuam lai i a manhram cu ka hmuh ko lai; Laitlang mi i an cawknak hi amiak ah a taang lai ti in a tuak. Cuca’h ramdang kuat ding cu man tam lawlaw, hmaihngal ve lawlaw in ttepphel phunttha deuh ah a khumh. Tangka hram zong tampi a thaap. Vanchiat ah, aho nih dek mah ttepphel cu a cawk i ramdang i a hawile kawi Hmung te laksawng ah a kuat hna. Angai mi nih an duh tuk i cawk awk an kawl. An hmu lo. Kawi Hmung te ta cu an ihlan i an itlen cio. Nu Hlawn i ramdang a hawile ‘rak ka zuarpiak u’ ti i a kuat hna tik ah a man ti lo. An ngeih cia le an ngaih cia a si. Ramdang Laimi bochan i aa khumh mi cu lungthlitum a pel dih. Cu hlei ah ramchung Laimi khualtlawng mi tehna nih an hawile ta an ihlan i Zenkung le Mandali ah an itlenkhumh lengmang hoi. Nu Hlawn cu a tangka man hram hmuh aa harh cang. Ngaknute, hni ttha zun khat cawk nak hmanh a hleih lo.

3. Certe tu cu tangka an ngei i voikhat chuah ah torlak in an chuah khawh i ramchung he ramleng he voikhat darh ah a darh dih. A duh mi poh an ting. Mi ta va ihlan i itlenkhumh chom haulo in aciasa i cawk awk a um ca ah aho nih an itlen lo. Certe ta lawng cu cawk cio a si i Certe nih cun a ta cu a zuar dih. A miak pah. (Hmursensi tehna zong aa cawk an ti.)

Hramtenu hi tar le khau (i aa ruah) hnu ah a nunchung ca i a siaherh yheo mi a si ruang ah le kan bia kan hla kilkawi nak pah ah ti i hla asa mi a si. Lairam ah kan mirum deuh hmanh nih awkhumhnak apakhat koko hmanh an kan cawkpiak ttung lo i Zenkung lengmang ah kal a hau. Atlunkalnak cu um rih seh, thil thiang deuh izalh chom zong a hau i amah dang ah hawi hngalh lo in a rak idih sek. Cu bu cun a aw hno in kan miphun a kan awih tik ah kan ilawmh i kan ilawmh nak zong a cung ah a langh ve hrimhrim awk a si. A ca i amiak zei a taan lo tik ah, nupinu, hla a sak mi cu mintthatnak le philhlonak dah ti lo ah a ca ah a tthahnem lo. A kum no rih hmanh seh, a aw ttha rih ko hmanh seh law hmailei zong ah hlasak a tha a nuam ti lai lo. Kan miphun nih hla kan caan fawn lai.

Acung i ka ttial mi hi ataktak an si lo. Tahchunnak an si. Asina in, thil um kho an si i um dawh zong a si. Mi ca i thlachiatruahlo apoi ning le thlachiat ruah awk kan sining langhter ka duh.

Aho cio poh thil hmete zong ah thlachiat kan ruah i zumh kan tlak a hau. Mi ttepphel phel khat kan cawk ah hin kan tangka a kal nak bik taktak cu chenglawi atum tu le awkhumhnak angei tu Kawl kut ah a si i achang tu cu ttepphel aser tu le azuar tu ramdang pa kut ah a si. Hla a kan sak piak tu Lai kan farnu tinvo cu tlawmte taktak khi a si; phel khat an zuar khawh ah (thil man ka hngal ti lo nain) phar kul sawmthum ti awk te lawng a si ko. Mah te tal cu an hmuh ve a hau i an hmuh nakhnga thlachiat kan ruah cio a hau. Mi ttepphel kan ihlan duak i kan itlen ahcun aphar kul sawmthum te an hmuh ding mi cu kan chuh hna tinak a si. Kan hla a nunter tu, kan umhar akan pheng tu, khualram kan um caan zong i kan ram (fing le tlang) a kan phakter tu hla hnohno kan ingaih kan ingaih i an zuar mi hmanh cawkpiak duh ttung lo cu thlachiatruahlo a si. Kan miphun kan holh a khah dih lo ruang ah holhphun phun khat i hla ttepphel an chuah ah an zuar khawh nakhmun a bi tuk. Acawkho kan tlawm i acawlo kan tam. Acawkho hmanh i an cawk lo ahcun acawkholo nih cun cawk a um ti lo. Ramdang i aum mi hi zeimawtiang cu bochan an si. Annih i an cawk cio ah cun a man hram a chuak lai i, a man hram a chuah ahcun laikhua mi cu man tlawm deuh zong in an zawrh khawh hna i mitam deuh nih kan hla an ngaih khawh, an thiam khawh lai. Kawl hla le Vai hla van kan hai ti lai lo. Mah cu kan hla kilkawinak le tthancho nak ah a biapi mi a si. Ramdang Laimi i thlachiat an ruah hi kan miphun ca ah ttiangtthunh bantuk a si. Hika ah, thlachiatruah ka ti mi cu, mi ttepphel alak i itlen (ikhawpi) lo, azuar tu i an kan kuat ko ahcun mah chungle zong cah lo in ramdang i an kan kuat mi ramdang reet le ramdang tangka i cawk ve ko, an zuar mi zei i rel, mithiltuahmi upat piak, tehna khi a si.

Azuar tu bel nih ramdang ah an um pat ti in amankhan lo tuk in ramdang Laimi an zorh hna awk a si ve lo. Biana ah, kan ram i Ks. 200 an hauh mi ca ah cun dollar phar thum-li an hmuh ahcun (athong lengkai a si ko i) a za yhiamyhiam ko; hakkauh chin awk a si lo. Ramdang hlaphel/cauk man nak sang tuk a si ahcun chaihmai a fawi. Cun, midang zong nih zawrh an duh cio i zuah pah an hau ve.

Mi tepphel aa tlen mi hi mawh cu an mawh tuk lo. Aruang cu: Pakhatnak ah, a hla ngaih an duh cio ttung, cawk awk an hmuh ttung lo ahcun ngaih lo naksa cu ihlan le itlen cu a fawi deuh. Catlote in cawk awk um peng sehlaw a yha hnga. Pahnihnak ah, acheu cu an ttepphel (cassette) hman mi achia phun tuk an si i an rawkcat colh, kan tteep (darhlasa) zong an hrawh dih hnik. Ttepphel ttha deuh mi ah tlen an hau tawn. Pathumnak cu: mi ttepphel itlen hi fir a si lo i tuah cio sual a fawi, thlachiatruah philh sual ahcun. Mah kong hi ka ttial deuh hmanh lai.

Mi ttepphel cawk lo i itlen hi sual cu a si ko nain fir cu a si lo e ka ti duh nak cu hiti hin a si. Angei tu nih itlen hlah u tinak a um lo. Itlenkhumh naknawl an haak lo. Copyright an haak a hau. Copyright an haak lo ahcun thlachiat aruat lo mi an za a long tuk, duhtawk i an itlen zong ah an bialam a awng. Copyrihgt an haak ahcun (kan ram ah cun taza va icuai taktak um hlah hmanh seh law) ‘kan ttial mi na hmu ko nain aziah na tuah?’ ti i imawhchiat nak tal ah bialam a awng. Yepphel achuah mi pohpoh nih, “Itlennaknawl kan haak” ti in a ttepphel phaw ah (Laica in) an yial awk a si. (U.S.A hrimhrim ah cun dawr ah mah ta cia hmanh ttepphel copy ter khawh a si lo. ‘Itlennaknawl na ngei lo’ ti colh a si. Tazacuai nak zong a si.) Cuti i copy right haaknak yial khawh nakding bel ahcun acozah sin ah phung ning i hmahpung va ttin le ngunkhuai pek a hau men lai. Nain atu lio kan ram umtuning zoh ah hmahpung ttin lo pi i va ttial ko zong ah poi dawh a si lo. Copy right haak lo cu kan hla tthanchonak adawn tu ding a si. Zeitin tiah, Hramtenu kong i ka chim cang bang in, itlennak nawl an haak lo ahcun midang nih rak itlen le izuar zong a um kho. Aduh poh nih itlen khawh a si i, cuti i an itlen cio ahcun ttepphel zuar khawh lo a si i, sunghralh a si i, hla sak lung thawh ti lo a si i, sak ti lo a si i, hla an thi i, hla kan ngei ti lo. Hla ngaih awk tlawm tuk kan ngeih ah cun kan hla zong an sunglawi ti lo. Aziah tiah, kan ngaihhmun le kan ngaihhmun ngaih lengmang a si i a kan simh. Hla tthattha an zen dih. Hla tam kan ngeih ahcun achel tete deuh ah kan duh mi kan chuah khawh i an sunglawi khun. Hla zong an zen lo deuh. Aphaw taktak lopi i firthup meiluah i an zuar mi ttepphel a um sual ahcun aho hmanh nih caw hna hlah usi law a ttha. Achuah tu i an zuar mi lawng cawk ding ka tinak a si. Achuah tu zong nih ningcangte in an chuah ve awk a si. Atak le adeu hngalh khawh awk in an ttamh a hau ve.

Hla aphan tu zong nih hin an hla hi an haak a hau cang. Mi tangka hmuhnak a si ruang ah ka ti bia a si lo. Aho poh nih zei hla poh an sak i, acheu nih cawn ciammam lo in aninglopi’n an sak yung i hla an hrawh dih. Kan duh tawn mi hla hmanh akan simh tu ah an canter pah. Mah cu fir ttung lo sual a si ve. Cuca ah, hla aphan tu nih a hla athiam setset mi lawng sak sianh hna seh, mah nih hin a thiam bak ti a hngalh hlan ah cun sakter rih hna hlah sehlaw a yha hnga.

Cun hlasa le atawlrel tu i an tuak tawn lo mi cu hla aphan tu min an yial chih tawn lo hi a si. An hlasakmi cu alak in (cawklo in) an hei isak tawn ko i cu bu ah cun upat pek cu chimlo aphan tu cu an min te koko hmanh an chimpiak hna lo. Mah cu fir ttung lo sual dang a si hoi. Hlasami nih hla an upat a hau i hlaphanmi an upat hna zong a hau.

Cuti i kan yan cio ahcun hlaphan lei i hrang angei mi hlaphan ah an tha a tho lai i hla yhayha kan ngei lai. Aw-aan yha a ngei mi zong hlasak ah an yang lai i kan thinlung lawng lo kan ram ah, kan ram lawnglo, kan miphun kan um/vah nak poh ah, kanmah lawng lo ramdang i hrin mi le cawm mi Lai fale thinlung zong ah Lai hla a leng ko lai.

L: Lai hla kanmah hla.