HAKA LE ZO

By

Lian Cin

Feb 9, 2001

Dr. Vum Son,

Na ca chungah “ caan a um ah cun Hakaram ah Zo tihi zeitindah a chuah, theih ka duh” na ti caah Haka kan tuanbia a umtuning ka vun tial ta lai. Haka Laimi nih Zo le Lai tihi kan hman taktak ko. Kan hmanning tu hi Tidim Laimi nan ni cherhchanhning he aa khat lo. Haka nih Limfiang chak( chaklei ka timi hi Haka leikap khi a si) hi Lairam, Limfiang thlang (Limfiang in Matupi lei kap) hi Zoram tiah an rak auh. Limfiang cu a tu keimah ka khua Congthia khua hmun khi a si (vuinganak khuahmun a si). Kan pupachan hna ah cun, Limfiangthlang ah an fanu le va an ngeih ter tik hna ah Zoram ti lungput in Innkai ah Siapi le afa, tibantuk, Sal nufa tibantuk an rak hauh hna. Biahalnak a ummi cu a ho nih dah Zoram le Lairam tiah a then timi hi a si. An ni cherhcanning an ni khat kho lo. Cheukhat nih Thlanrawn in a ra mi (Cheukhat nih Mangkheng in an ti) Sai Thang (Hlawnceuphun a si ) an puh. Sai Thang hi thlanglei ah khuatlak awkah a kal i Limfiang ah Leitak he an ni tong I an bawi si awkah an hna a tla, Tleng a per, thla acam hnu ah Leitak ah a kal tiah an chim. Cu Saithang chiatserhnak thlanglei poh cu Zoram, chaklei poh cu Lairam tiah an auh ti zong tuanbia ah a um. Leitak cheukhat theihning ah Sai Thang hi Congthia Hlawnceu a si an ti I cu zong cu a hman lo. Congthia um mi Hlawnceuphun an pupa min ah Sai Thang a um lo. Hi Sai Thang an ni cherhchanh mi hi sullam a ngei lo. Aruang cu lamhlapi Falam peng in Hlawnceupa rat riangmang in zeiruang ah Limfiang thengtheng cun Zo le Lai cu a then, a mah a rat hlan ah Haka Thantlang in Laimi tampi Limfiang thlang ah khua le ram an rak ser ko tung tiah an leh ve tik hna ah a chim awk an hngal lo. Cheukhat ruahnak ah Zoram le Lairam timi hi thingram um tuning in a ra mi a si tihi an zumh . Hi bia hi sullam a ngeimi a si.

Haka Laiholh um tu ning ah khuaram hi Zoram le Chimram tiah phunhnih in a um. Zoram timi cu a kihnak a si I zolo an tuahnak a si. Chimram timi cu a lumdeuhnak a si I Lailo le tlanglo (canglo zong a telchih) an tuahnak hmun a si. Haka nih zolo an tuahnak hi Congthia leikap hi a biapi an si. Timitva lawnh hnu ah Kingbual,Uivuinak, Lungkhartlang, Sapha lobua, Tikual in Kuhchah khua lu Naalam tiang hi Zolo longte an si. Hihi Haka nih kan pupa chan in Zolo ah an ni bochan bikmi an si. Haka in a hlat caah, a riah in lo tuah a si. Cheukhat cu Fongvei an tuh ka in an riak I Fongvei an boh tiang an riak. Kumcheu dengmang an rau. Cucu Laimi caah cun thilhar ngai a rak si. Cu caah Haka in Limfiang lei kap cu Zolo tuahnak Zoram ah chiah a rak si. Cu caah Limfiangthlang lei poh kha Zoram ti in an auh. Zei caah Limfiang theng cun Zoram cu an then tiah biahal awk a um.

Limfiang tuanbia hi a sau ngai I kan pupa chan ah an rak zumhmi a si. Tahchunnak ah Limfiang ah dongkua a sau mi Lim( Rul a si ko cu ) hi vancung ah a kai ti tiang in an rak zumh. Khuavangbia a si tik ah hmual a ngei ngaingai. Tuchan ah hngakchia hmanh nih an zum ti lai lo. Cun Congthia khi Haka nih an sermi khua a si tik ah an tefa hna cu an mah bantuk ah an rel hna I Zo tiah an au duh hna lo. Cu lio ah Congthia hi Limfiang chak ah a rak um. Cu caah Congthia khua lawnh Limfiang cu ramri ah an rak ser. Hihi ahochan ah a si ti hi a fiang lo. KipLian chan maw, Lian Nawn chan maw ti zong theih khawh a si lo. Cu long si lo in Zophei, Lautu in Miram, etc… hna hi an holh aa dan tikah Laimi cazin ah an chia hna lo. Tahchunnak ah Zoholh timi hi Zopheiholh he, Lautuholh he, Miramholh he, Zotungholh he Zoholh tiah an auh viar. Mirangholh hmanh khi rak um seh law Zoholh tiah an auh lai ti tluk khi a rak si. Pupa kong a mu hmanh a cip lo mi hna hi a tu tianghmanh ah Senthangholh zong khi Zoholh tiah an auh. Cucu Laimi holh kan ni khah lo nak in a chuakmi itheihthiam lo nak tete cu a si. A si na in kan holh hi khuachingchang ah kan ni thei i khua thumli an ni hlat ah kan ni thei ti lo. Cucu Communication ruang ah a si ti hi mikip pomning cu a si. Kan holh hi aa neih ngaingai ko. Cu caah Holh ruang ah mi dang pipi in kan ni hmu. Ahman ah ka rel lo.

Tahchunnak ah Miram peng Ngapaikhua khi Zokhua Khengmualbawi Far Thlai le Thantlang Cinzah Van Hmung fa Mang Hlei nih an tuahmi khua a si. A si ah Khengmual pa nih Far Thai cu Zo a ti lai maw? Cun Thantlang Cinzah Van Hmung nih a fapa Mang Hlei cu Zo a ti lai i a mah cu Lai aa ti lai maw ? Cu ve bang in Zotung ah Calthawng Bawithawk, Tinpaw Bawithawk, Inmai Bawithawk tiah phunthum an um. Calthawng Bawithawk hi Lungtianpi (Phaizawng) Mang Sawi hrin an si. Mang Sawi nih a fa pa cu Zo a ti lai i a mah cu Lai (Senthang) a ti ah cun nihchuakbia a si hnga.

Thil pakhat a um rih mi cu Haka in Limfiang lei kap ah a hlatdeuh poh ah zo tihi a um. Tahchunnak ah Zophei nih Lautu khi Zo an ti. Lautu nih thlanglei deuh poh khi Zo an ti ve hna. Cu ticun Zo hi a thawn lengmang i rili chungah a tla ding khin kanmah lei ah a um. A cunglei thil um tuning vial te kha hei ruat law, Haka lei nih Zo kan timi hi Dr. Chum Awi a chimmi a kihnak, a hlatnak, holhdang hmannak in a chaukmi a si. Cumnuai in a chaukmi Phunmin or Pumin in a rami a si lo. Cu caah kan hnu lei zong ah mah til cumh tiah ka ti phahnak a si. Ni hin ni tiang zong Zo le Lai ti bantuk lungput a ngeimi kan um ko rih. An theih lo caah a si ko. Cu caah nangmah na cherhchanh mi kha kan tuanbia he a peh kho lo.  Bia donghnak ah Laimi kan Pu min hi Zo a si na ti mi hi theih awk tha ngai a si I Zo in a tefa min in Laimi kan tribal name tiang zei tin dah a peh timi te hna, cun Zo in Suantak,Matu, Zahau, Khumi , Asho ti bantuk tiang zei tin dah kan ni peh, kan pupa min te hna rak kan chim kho law, a tha tuk hnga. Ka lawm Dam te in.
Lian Cin.