Sunday School hi a ṭha tuk rua tiah ruah cio a si. Ngakchia hi Sunday School an kai lo ah cun an rawk lai, an lotlau lai, i Sunday School an kai ah an ziaza a ṭha lai, krifa ṭha an si lai’ ti in ruah a si. Ataktak ah si dawh a si lo, kan ruahnak sawhsawh (illusion) si dawh a si. An rawh nak tu si dawh in ngiatzoh setset nak a tuah mi nih an hmuh.

Mahhi kong hi aziah dah ka hlathlai ti ah cun acung i ka langhter mi zatlang ruahning khi kei ka lung a hring. Sunday School hi san tlaih setsai lo dawh in hmuhnak ka ngei. Hlangko i chim lawlaw ah cun, Sunday School hi kai le kai lo aa tluk rua tiah ka ruah. Zeitin tiah:

1. Lai Ram ah siangbawite chan hmanh in Sunday School hi rak tuah cang a si men lai; nain Sunday School chimh a rak um nak cu Halkha Lung Biakin lawng deuh ah a si. Khuate ah cun khuahnu pi tiang hmanh Sunday School a um lo ti awk a si. Lai krifa 90% cung hi Sunday School lo in kan ṭhang lai. Mah Sunday School kai lo i a ṭhang mi le Sunday School kai in a ṭhang mi hna an upat hnu nun zoh tik ah thleidan awk an har. A kai mi cu an ngakchiat lio ah cun biakin i umtu le cawlcangh an thiam deuh. Asinain a kai lo mi zong cu an thiam chom ve ko. A kai mi cu an hong upat tik ah zei hlei an si theng lo. Hawi zawng ve in an nung ko. An tipil iin zong a tuan deuh hlei lo, a kai lo mi he an iingṭi ko. Kan rinh hlei hna nak zong a um tuk dekmaw. Atu tiang rih ah cun kan miphun i krifalei hmaisuang kan pale si hna seh, zumh awk tlak te i Pathian rian a ṭuan mi kan pasatorte si hna seh, thlarau rawl vahpi in mi nun a thleng mi evangelist te si hna seh, kan zoh hna tik ah, an khua ah Sunday School a um hlan i a ṭhang mi ngawt an si. Sunday School kai lo i a ṭhang mi nih atu tiang an kan hruai i mah hi kan si. Mah tluk si hi a za e ka ti nak a si lo; nain a va za pah sawk ko.
Pakhat ah, Sunday School a rak kai mi Lai Ram mi cu, an kai lio hrawng ah an Baibalca thiam mi a tam deuh. Baibal tuanbia an hngal deuh. Asinain an hong upa i, zei hlei an si ti lo. Mahti cun an hmun. An “pianthar” zong a har. Aziah tiah, an hngalh cia an irinh i Baibal an rel ti lo. An thiam fukfak mi nih a deuh hna. Ngakchia thiam mi Baibal caang cu nu le pa upat nak tehna, Salm le Phungthlukbia tehna, ṭukṭak an si. Sunday School a rak kai lo mi mitampi nih khuaruat kho an si hnu ah Baibal an rel i, Sunday School kum hra chung i an hngalh mi an hngalh ve khawh, thla tlawmte chung ah. ‘Cuti cun zuum u’ ti um lo te in, Thiang Thlarau i fiannak a pek hna ning in Baibal bia sullam laak i inunpi a si deuh.

2. Mizoram khi Sunday School an kai dih ti awk a si. Lai Ram ngakchia cu Sunday School lo in ṭhan a si deuh si kaw, Sunday School kai ṭhat le kai ṭhat lo nawl a si ah cun Mizoram mi cu Lai Ram mi nakin ṭhat deuh tuk ding an si hnga. Asinain Mizoram mi le Lai Ram mi an ziaza cuai tik ah, aa thulthal hrawng an si ko. Lai Ram ngakchia an rawk deuh in sual an tuah deuh hlei lo; thong an tla deuh hlei lo. Sunday School ṭhat le ṭhat lo nih lai a rel theng lo in a lang.

3. Sunday School ca le mino ca program ṭha an um nak, an dangte cio i an erh hna nak ram ṭhangcho i biakin khar a tam ning, hmunkhatpi i ipumh dih nak Lai Ram i mino zong biakin an fuh rih ning zoh ah Lai pumh i ipumhṭi dih nak, bupi sin i fanau an ipumh nak hi ṭhat deuh dawh in ka hmu.

Acung i hi keimah hmuhning le ruahning (observation & view) an si. An hmaan lai tiah ka ti lo; an hmaan lai lo ti zong ka ti kho ve lo (illusion an si kho, reality zong an si kho). ‘Sunday School hi san a tlai rua lo’ e ti ah keimah hmuhning le ruahning (observation & hypothesis) lawng in biakhiah awk a ṭha lo. Deel taktak a hau. Hliah nak thiltinak (experiment/research/case study) tuah a hau. Keimah nih ka tuah khawh lo ca ah a tuah mi midang an um hnga maw tiah hlathlainak tu ka tuah, maivan in. A tuah mi cu an rak um celngel.

Pakhathna cu Ken Ham te an si (‘Khen Ham’ tiah rel ko u). Ken Ham cu Baibal aa tlaih tuk mi, a ṭanh tuk mi, vawleicung minthang a si. Baibal a zuum lo mi scientist nih ‘thil hi Pathian-ser an si lo anmahte in an um i an ithleng’ ti in evolution an zumh. ‘Baibal chimning bakte in a si ko’ e ti i scientist pawl a al bik hna tu cu Ken Ham hi a si. Mah lawng ralthawh tluk in a ṭang. Sunday School kong ah Ken Ham te nih zei dah an tuah ti ah cun, research tuah a thiam ngaingai mi mithiam an ruaih hna i ṭhangthar nih aziah dah biakin an kaltaak lengmang hnga tiah hlathlainak (research) an tuah. Biakin a phaan ti lo mi seino (kum 20 luan) thong khat bia an hal hna. Mah 1000 chung ah cun Sunday School hmaante i a rak kai mi 600 fai, a rak kai setsai lo mi 400 tluk an si. An bia hal mi cu a tam i, cu i an hmuhhliah mi cu lungdong in an chim—‘Sunday School Zawtnak’ ti in cauk ah an chuah. ‘Sunday School hi ataktak ah kan fale thlarau le ziaza hrawk leilei tu pei a si ko rua hi!’ an ti. An ṭial mi cu a tampi nain atawifawinak i chim ah cun, hmaante i Sunday School a rak kai mi hi a kai set lo mi nakin, (a) Baibal lunghrinhnak an ngei deuh; (b) Baibal a zuum lo mi scientist pawl zumhning an cohlang deuh; (c) krifabu i a cohlan lo mi zia (ium hlan i ihṭi, pa-le-pa ium, nau sem hloh, tehna) an cohlang deuh; (d) krifabu tlaihchanlo, krifa cawnpiaknak zeirello, an hmang deuh.

Krifa ngakchia sersiam i aa pe mi hna upatnak langhter bu in, Ken Ham te nih cun, mahti i aa pe mi cu, “Nanmah hi thlaraulei ngandammi upa sinak hlei donh lungthiangte in aa zuam mi nan si. Apoi mi cu: nan tuah mi hi apumpaluk in zei cang a kal lo ai” e tiah an ti hna. Anmah ṭial ning te in:

“You are the ones who are sincerely trying to build a bridge for them into a healthy spiritual adulthood. The problem is that, by and large, what you are doing isn’t working.”

Ram ṭhangcho ah Sunday School chimh nak ca ah tangka tampi an hman i Powerpint le video bantuk chanthar thil aphunphun he, cozah siangin tluk in, Sunday School hi an chimh hna. Mino program ṭhatdawhdawh le lungthotho zong an ser. Hmanhseh a phichuak zei aa hlei lo. Rev. George Cliff nih Sunday School zei huaha a si lo nak kong a ṭial nak ah, “most Sunday Schools are abject failures” ti in, “Hmual a tei taktak lo mi biaknaklei cawnnak program i chaw le zaang sunglawi pamh hi ngol cang tuah usi… Sunday School le mino program vialte hi ngol dih usi” a ti.

Tuchan Sunday School i a biapitter bik mi cu Christian Education a si. Christian Education cu zei dah a si ti ah cun, krifa khuacuanh in khua chuanhter (Christian Worldview ngeihter) khi a si. Mahti cun krifa fek ah ngakchia ser itimh khi a si. Mah tluk in tinh a ṭha na cun, vanchiat ah, a ralkah a chuah lengmang cu a si. A ruang a tam lai, i si dawh a si mi ah:

(1) Huam na lo in mi har ah aa pe mi nih cawnpiak tawn hna kaw, an nun ah si seh, an bia ah siseh, zumhnak ilaak awk a um tawn lo. ‘Faith is caught, not taught’ an ti i, zumhnak cu atlaih in tlaih a si, achimhchimh in a ra lo. 

(2) Tlaihkhiip cawnpiaknak: Ngakchia an si pat tiah, an lung tling lak i an biahal leh lo in, sernak kong tehna ah, ‘mahti cun zuum u’ ti bantuk in ti a um ṭheu. Reepnak tang ah ngakchia cu an dai rih ko; nain a hong upa deuh i, an mit hrimhrim in dinosaur ruhlung an hmuh, an kut hrimhrim in an tongh ṭung tik ah, ‘biakin nih thil hmaan a kan chim lo’ tiah an ruah cang.

(3) Baibal bia hi a chim duh nak zoh lo in aa ṭial ning feekfeek (literal) in an laak i an cawnpiak tawn hna i cu nih aping ah an hruai hna. Zumh taktak lon awk a har ṭheu.  

(4) Gospel ralkah in an cawnpiak hna ca ah hnangam a pe hna lo i krifabu a herh lo mi ah an iruat. Zeitin tiah, Sunday School class tampi ah cun, ‘Abraham cu a zumhfeh ruang ah Pathian nih miphun tampi pa ah a ser; Joseph cu zumh awk a tlak ca ah Pathian nih Izip ram Prime Minister ah a ser; David cu a lung a thian ca ah Pathian nih siangpahrang ah a ser’ ti tehna in, “na fel ah cun Pathian nih a’n cawihler lai’ ti leipang an chimh hna. ‘Fel lo ah cun loh bak’ ti a hnuh. A fel kho lo mi ca ah lungpur nak. Ṭhat le fel ruang i thilṭha co, asiloah cohlan ton, cu Thawngṭha i aa tinh mi a si lo. Kri Thawngṭha cu veel kong a si--tlintlak lo bu i cohlan ton kong.

(5) Hngalh awk lawng an chimh hna, an thlarau an tlai hna lo (taught, but not caught) tiah Ken Ham te nih an ti i, Sunday School class i ngakchia an chimh hna mi lesson hi a tam ngaite. Sihmanhsehlaw, cu nih zumhfehnak a pe deuh hlei hna lo bantuk a si; kum tampi chung Sunday School an kai i an chuah tiang ah zumhnak an ichuahpi lengmang lo. Langhter ning law, pakhathna krifabu cu an Sunday School a nganpi. Ngakchia kum 5-16 kar 600-700 an ngei an ti. Mah chung ah tipil ing kho (kum 12 tling) tampi an um si kaw kum khat lengmang i tipil a ing mi hi minung 8 le 20 kar tehna an si. Sunday School a um lo zong ah mah zat cu an ing men ko hnga. Atampi cu kumpi kum 11 SS an kai chung ah zumhnak an ngei lo kan ti lai; tipil ing lo in SS an chuak ko. SS i mi a tlaih lo ning cu mah tluk cu a si.

(6) Sunday School ah Baibal an cuul dih cang i liim tluk ah ruat in Baibal an rel ti lo.

(7) Tuchan Sunday School cu ngakchia ngam nak tuk in an tuah—ngakchia an khinhhramh hna, program ṭha le hla nuam in an cawm hna—chuahtaak sian lo awk in. Sunday School an chuah tik ah mah bantuk cu um ti hlah kaw a rocaar tuk cang i rat an zuam ti lo.

(8) Sunday School class lawng i erh mi ngakchia cu upa pumh i ipumh an zuam lo. Sunday School an liim cun inn ah an um ko. Hi ruang bik ah hin tuchan mino biakin an panh ti lo hi a si rua tiah an ruah.

(9) Sunday School chimh i aa pe mi hna hi SS lawng an ruat i, bupi cawlcangh le bupi pumh ah tel an zuam tawn lo. Krifabu meṭing zong ah SS kong lawng an hnaṭaat. “Children’s Church” cu peu lei an hoihter. Cu nih, an fanaule cu bupi sin tel lo lei a hoihpi hna.

(10) Sunday School i a kan deuh nak bik pakhat cu: ngakchia nulepa nih Sunday School an rinh i an fale an cawnpiak ti hna lo hi a si. Angaite ah cun, Sunday School a um ruang ah Pathian i nu le pa rianvo (responsibility) a pek hna mi aa zuuk hlei lo. “Na fale felte in na cawnpiak hna lai” ti Pathian bia [Deuteronomi 6:4-10] a thi bal lo. Leet zong a si bal lo. Fale cawnpiak cu nulepa rian hrimhrim a si (pale rian a si deuh). Hlawh phal, mi fial, tehna ding phun a si lo.

Zumhnak ah aa biatak mi, an tuahser le hmurka in fale nih zumhnak an tlaih khawh ding mi nulepa hi krifa fel canter nak ah kan ngeih ṭha bik an si.

Nuncan le hmurka in fale an cawnpiak khawh hna nakding ah nulepa hi bawmh ding an si. Fale cawnpiak awk an hngalh i a cawnpiak ning an thiam nakding ah krifabu nih sersiam ding an si. Training le educational programs serpiak i cawnpiaknak tuahpiak ding an si.