FEBRUAHRY 20 NI IN ZOMITE HONG SIAM HI

Agelh: J.Thang Lian Pau
as posted in Chinland

February 20 ni pen Zomite Minam Ni ahi hi. Hih minam ni i neihna hangin Zomite pen minam kician khat I hihna hong kilangsak a, angtan huai mahmah hi.  Tua ahih manin Zomi a kici peuhmah in Zo Minam Ni’  thu I theih ding kisam mahmah hi.

1891 kuma British-te in Zogam bup hong lak zawh phet panin Zogam leitang teng hong phelkham  pah uh a, Southern Lushai Hills pen Bengal pan, Northern Lushai hills pen Assam pan, Chin hills pen Burma pan leh 1894 kuma Zogam leh Manipur gamgi a kigitna panin Zogam maal lam teng Manipur awp sung a suahna tawh Zogam pen phel li suahin hong ukcip uh hi. 1937 kuma Ciau lui dung zuia Kawlgam leh Vaigam gamgi a kibawl leuleu ciangin Zogam pen India leh Burma-ah phelpi nih hong kisuah kik a, East Pakistan (tu-a Bangladesh) in 1947 kuma  British tung pan suahtakna hong ngah panin Zogam pen India, Burma leh Bangladesh cih gam thumah kiphelkham  leuleu-in  tu dong  namdangte  khutnuai-ah I om  suak hi.  Gam khat sungah zong State tuamtuamah hong kibalnen sawnsawn lai ahih manin i gam i minam pen kitamzanin minam thupi ding kimlai minam tavai mahmah khat I suah lawh hi.

Hih banga British-te pan kipanin namdangte hong bawlsiatna teng pen Zo minam ni hong pianna bulpi leh Zogam politics bulpi hong suakin,  I dinmun ngeina  ngah kik nuamin tuni dong  I buaipih nilohpi pen  ahi hi.

1948, Fenruary 20 nia Falam khua-a Zo minam bup Khawmpi pana Ukpite a kiphiat theihna leh tua phawkna hang tawh February 20 ni pen Zo minam ni in a kiciamteh  a sa pawl ki-om a, mi tampi takin Zo minam ni’ hong pianna thu leh a deihna tel lo uh ahih manin Zo minam ni pen a manphat ding zahin manpha  zo lo  a,  poi mahmah hi. 

Bang hangin Zo Minam Ni dingin February 20 ni kiteel hiam cih ciangin, kum sim, February 20 ni ta in i minam sungah khanlawhna, kikhelna leh thupha a tuamtuam a nuaia bangin hong tung zel ahih man hi:

1918, February 20
ni-in “Zomi Siamsinna Tawsawn Pawl” cih kipawlna  hong piang  hi.

1928, February 20
ni-in political organization masa pen “Zo Minam Kipawlkhawmna” cih hong piang hi.

1938, February 20
ni pen I pu I pate in British-te do-a I gam pana hawlkhiat hong kipankhiat  ni hi in, mi tampi takin mat thuakin, pawl khatin sih lawh hi.

1947,February 20
ni in Falam khua-ah Zo minam bup khawmpi kisamin “Panglong Agreement” mipi in kipsak hi. 

1948, February 20
ni-in Falam khua-ah Zo minam bup khawmpi kisam kikin thuneihna mipite khutah a ki-aap kik theihna dingin British-te deihna liimzuia hong awp Ukpite thuneihna  kibeisak hi.  Hih ni in Kawlgam President U Sat Shwe Thiat in hong uap hi.

1987, February 20
ni-in Mizoram in State ngah hi.

1993(?), February 20
ni-in Manipur, Lamka khawpi-ah Zo Minam Ni kibawlin mipi 50,000 val kihelin Manipur Zomite  kithuhualna thupi pen piang hi.

1998, February 20
ni-in Mizoram, Champhai khua-ah Zo Minam Ni kibawlin Mizorama Zomi kikaihkhopna thupi pen piang hi.       

Hih banga I gam I minam adinga a khang masa Zomite panlaknate hanga February 20 ni-a hong piang zel thute hangin 1950 kum, October 9 ni-in Zo Zum (Chin Affairs Council) in February 20 ni pen Zo Minam Ni dingin kipsakna hong bawl hi.  1951, Feruary 20 ni-in Mindat khua-ah Zo  Minam Ni a khatveina Official in  kizangin Kawlgam Prime Minister U Nu in hong uap  hi.  Hih panin kum simin Zo minam ni kizang to zel hi.

Zo minam ni zatna hangin I minam sungah kipumkhat leh phattuamna tampi hong piang ahih manin Kawl Kumpi lunghimawhin ngaidah a 1956, 1957 leh 1958 kumin Zo minam ni zat ding phal lo hi. 1966 kuma kah Kawlgam Revolutionary Council kumpi in Zo minam ni pen Chin Special Division Day ci-in khek dingin thu hong bawla, 1975 kum panin February 20 ni pen Chin State Day leh Zo Minam Ni cihkhop dingin thubawl leuleu hi.  1981 kum panin tu dong Zo Minam Ni zat limlim Kawl kumpi in phal nawn loin hong khaam suak hi.

Kawlgamah Zomite in Zo Minam Ni a zat  theih loh uh  hangin India gam leh Leitung mun tuamtuamah Zo Minam Ni pen kizeel seemseemin Suakta takin kithupi zat seemseem ahih manin cik mahin Zo Minam Ni bei ngei nawn lo ding hi.

I gen thute panin Zo Minam Ni pen i pu i pate in sisan naisan leh nuntak tampi beia i gam leh i minam khawsuakna dinga a sep a bawlnate uh zahtakna, pahtawina leh phawkna ni hi a, Kawlgam bek tawh kisai leh Ukpite beisak phawkna bek hi mai lo ahih manin Zo Minam Ni vai-ah Kawlgam Vaigam Zomi khempeuh kuamah I pengh thei kei hi.  

Tua ahih manin khangthak Zomite in i pu i pate mabaan zom toin i gam leh i minam namdangte hong ukcipna pan i honkhiat mateng,  i kigawm kik mateng, suakta taka ei leh ei i ki-uk mateng, a khawsuak leh a khangtou gam leh minam i phuh mateng i sep dingin i liangkou-ah hong kinga hi.  Tua pen Zomi Nam ni hong pianna leh a deihna ahi hi.

Behlapna
Kawlgam in suahtakna hong ngah ciangin, British hun laia Chin hills District a kici pen Chin Special Dicision hong suak a, 1974, January 3 ni-in State hong ngah hi.  British hun laia Lushai hills pen 1952, April 25 ni-in Assam nuai-ah Lushai Hills District Council ngahin, 1953, April 7 ni-in Lushai hills Autonomous District hong suak a, 1954, April 29 ni-in Mizo District ci-in kikhel in, 1972, April 29 ni-in Mizoram Union Territory hong suak kik in, 1987, February 20 ni-in Mizoram in State  hong ngah hi.  Tua ciang, Manipur awp sung Zogam maal lam Churachandpur District pen 1919, October 16 ni-in Sub-Division khatin kikoih a, District pen 1971, January 21 ni pan kipan ahi hi. 

“.. Gibang khen zong lungah kigilh kei ni, tuun sung khat
pan piang hi ngeingei hang e …”
----------------------------------------------------------