FEBRUAHRY 20 NI IN ZOMITE HONG SIAM HI
Agelh: J.Thang Lian Pau
as posted in Chinland February 20 ni pen Zomite Minam Ni ahi hi. Hih
minam ni i neihna hangin Zomite pen minam kician khat I hihna hong kilangsak
a, angtan huai mahmah hi. Tua ahih manin Zomi a kici peuhmah in Zo
Minam Ni’ thu I theih ding kisam mahmah hi.
1891 kuma British-te in Zogam bup hong lak zawh
phet panin Zogam leitang teng hong phelkham pah uh a, Southern Lushai
Hills pen Bengal pan, Northern Lushai hills pen Assam pan, Chin hills pen
Burma pan leh 1894 kuma Zogam leh Manipur gamgi a kigitna panin Zogam maal
lam teng Manipur awp sung a suahna tawh Zogam pen phel li suahin hong ukcip
uh hi. 1937 kuma Ciau lui dung zuia Kawlgam leh Vaigam gamgi a kibawl leuleu
ciangin Zogam pen India leh Burma-ah phelpi nih hong kisuah kik a, East Pakistan
(tu-a Bangladesh) in 1947 kuma British tung pan suahtakna hong ngah
panin Zogam pen India, Burma leh Bangladesh cih gam thumah kiphelkham
leuleu-in tu dong namdangte khutnuai-ah I om suak
hi. Gam khat sungah zong State tuamtuamah hong kibalnen sawnsawn lai
ahih manin i gam i minam pen kitamzanin minam thupi ding kimlai minam tavai
mahmah khat I suah lawh hi.
Hih banga British-te pan kipanin namdangte hong
bawlsiatna teng pen Zo minam ni hong pianna bulpi leh Zogam politics bulpi
hong suakin, I dinmun ngeina ngah kik nuamin tuni dong
I buaipih nilohpi pen ahi hi.
1948, Fenruary 20 nia Falam khua-a Zo minam bup
Khawmpi pana Ukpite a kiphiat theihna leh tua phawkna hang tawh February
20 ni pen Zo minam ni in a kiciamteh a sa pawl ki-om a, mi tampi takin
Zo minam ni’ hong pianna thu leh a deihna tel lo uh ahih manin Zo minam ni
pen a manphat ding zahin manpha zo lo a, poi mahmah hi.
Bang hangin Zo Minam Ni dingin February 20 ni
kiteel hiam cih ciangin, kum sim, February 20 ni ta in i minam sungah khanlawhna,
kikhelna leh thupha a tuamtuam a nuaia bangin hong tung zel ahih man hi:
1918, February 20 ni-in “Zomi Siamsinna Tawsawn Pawl” cih kipawlna hong piang hi. 1928, February 20 ni-in political organization masa pen “Zo Minam
Kipawlkhawmna” cih hong piang hi.
1938, February 20 ni pen I pu I pate in British-te do-a I gam pana
hawlkhiat hong kipankhiat ni hi in, mi tampi takin mat thuakin, pawl
khatin sih lawh hi.
1947,February 20 ni in Falam khua-ah Zo minam bup khawmpi kisamin
“Panglong Agreement” mipi in kipsak hi.
1948, February 20 ni-in Falam khua-ah Zo minam bup khawmpi kisam
kikin thuneihna mipite khutah a ki-aap kik theihna dingin British-te deihna
liimzuia hong awp Ukpite thuneihna kibeisak hi. Hih ni in Kawlgam
President U Sat Shwe Thiat in hong uap hi.
1987, February 20 ni-in Mizoram in State ngah hi. 1993(?), February 20 ni-in Manipur, Lamka khawpi-ah Zo Minam Ni kibawlin
mipi 50,000 val kihelin Manipur Zomite kithuhualna thupi pen piang
hi.
1998, February 20 ni-in Mizoram, Champhai khua-ah Zo Minam Ni kibawlin
Mizorama Zomi kikaihkhopna thupi pen piang hi.
Hih banga I gam I minam adinga a khang masa Zomite
panlaknate hanga February 20 ni-a hong piang zel thute hangin 1950 kum, October
9 ni-in Zo Zum (Chin Affairs Council) in February 20 ni pen Zo Minam Ni dingin
kipsakna hong bawl hi. 1951, Feruary 20 ni-in Mindat khua-ah Zo
Minam Ni a khatveina Official in kizangin Kawlgam Prime Minister U
Nu in hong uap hi. Hih panin kum simin Zo minam ni kizang to
zel hi.
Zo minam ni zatna hangin I minam sungah kipumkhat
leh phattuamna tampi hong piang ahih manin Kawl Kumpi lunghimawhin ngaidah
a 1956, 1957 leh 1958 kumin Zo minam ni zat ding phal lo hi. 1966 kuma kah
Kawlgam Revolutionary Council kumpi in Zo minam ni pen Chin Special Division
Day ci-in khek dingin thu hong bawla, 1975 kum panin February 20 ni pen Chin
State Day leh Zo Minam Ni cihkhop dingin thubawl leuleu hi. 1981 kum
panin tu dong Zo Minam Ni zat limlim Kawl kumpi in phal nawn loin hong khaam
suak hi.
Kawlgamah Zomite in Zo Minam Ni a zat theih
loh uh hangin India gam leh Leitung mun tuamtuamah Zo Minam Ni pen
kizeel seemseemin Suakta takin kithupi zat seemseem ahih manin cik mahin
Zo Minam Ni bei ngei nawn lo ding hi.
I gen thute panin Zo Minam Ni pen i pu i pate
in sisan naisan leh nuntak tampi beia i gam leh i minam khawsuakna dinga
a sep a bawlnate uh zahtakna, pahtawina leh phawkna ni hi a, Kawlgam bek
tawh kisai leh Ukpite beisak phawkna bek hi mai lo ahih manin Zo Minam Ni
vai-ah Kawlgam Vaigam Zomi khempeuh kuamah I pengh thei kei hi.
Tua ahih manin khangthak Zomite in i pu i pate
mabaan zom toin i gam leh i minam namdangte hong ukcipna pan i honkhiat mateng,
i kigawm kik mateng, suakta taka ei leh ei i ki-uk mateng, a khawsuak leh
a khangtou gam leh minam i phuh mateng i sep dingin i liangkou-ah hong kinga
hi. Tua pen Zomi Nam ni hong pianna leh a deihna ahi hi.
Behlapna Kawlgam in suahtakna hong ngah ciangin, British
hun laia Chin hills District a kici pen Chin Special Dicision hong suak a,
1974, January 3 ni-in State hong ngah hi. British hun laia Lushai hills
pen 1952, April 25 ni-in Assam nuai-ah Lushai Hills District Council ngahin,
1953, April 7 ni-in Lushai hills Autonomous District hong suak a, 1954, April
29 ni-in Mizo District ci-in kikhel in, 1972, April 29 ni-in Mizoram Union
Territory hong suak kik in, 1987, February 20 ni-in Mizoram in State
hong ngah hi. Tua ciang, Manipur awp sung Zogam maal lam Churachandpur
District pen 1919, October 16 ni-in Sub-Division khatin kikoih a, District
pen 1971, January 21 ni pan kipan ahi hi.
“.. Gibang khen zong lungah kigilh kei ni, tuun sung khat pan piang hi ngeingei hang e …” ---------------------------------------------------------- |