Rev. E. Za Bik Phungchim

ANTAMCI TIA ZUMHNAK LE TLANG THIAL KHAWH NAK

Rev. E. Za Bik

Princeton July 4, 1999.

Baibal caangthim: Matthai 17:20
"Jesuh nih cun, Nan zumhnak a zaat lo caah a si. Hihi va philh hlah u; Anttam ci tluk in a ngan mi zumhnak nan ngeih ahcun, hi tlaang hi "I thawn" ti ulaw aa thawn ko lai.Zei poahpoah kha nan tuah khawh ko lai".

Biadomhnak :- A hmasabik ah Pu Lianhmung Sakhong nih zapi nan ai-awh in hi phungchim hi a von ka thiah caah ka lawm ngaingai. Phungchim ding topics hi tampi zong ka hei ngei kho ve ko hnga nain atu voi khat te lawng caan peek a si tikah zei kong ka chim ah dah a reltu caah santlai a si hnga ti mi hi sermon tampi peek nak in kai harh deuh. Hi sermon hi santlai in nan hmuh a si ahcun Email a ngei lo mi zong nih rel kho ve hna she law ka lawm ko hnga. Amah belte ngeihthiam kan hal duh mi hna cu hi Baibal caangthim hi cafang in kalpi (literal interpretation) ding phun cu a si lo; sullam in kalpi le ruah ding a si caah fianternak ah philosophy hna ka vun telh pah len mi ruangah acheu cu an tuaitam sual men hna lai. Cun ka sermon a sau fawn lai.Cucaah careltu nih rak ka ngaithiam u tiah atu tein kan nawl hna.

I : SULLAM FIANTERNAK
Hika Baibal caang ah hin "Tlaang"(mountain) a sullam cu a har, a saang, a rih tuk caah minung thazaang le thil ti khawhnak nih a phanh khawh lo mi tiah kan ruah mi thil a si; "Anttam ci" cu thil fate a si ko nain a vun keuh i kung le hnah a vun vuak ciammam ahcun vate hmanh nih dornak ah an hman(Matt.13:31-32).Cutluk thil fate chung cun thil ngan,tthawng,bochan tlaak ah a von i cang mi thil a si; "Zumhnak" cu Pathian muisam he ai lo in ser mi minung chungah a um mi tthawnnak a si. Dai zirziar tein a um ahcun zeihmanh a si lo; sihmanhsehlaw Pathian zumhnak le bochannak taktak he a cawlcangh tikah a tthawng, a huai-sen tuk (dynamic power) i Paul nih Phil.4:13 ah a chim bantuk in minung caah a si kho lo, a har tuk tiah kan ruahmi hmanh an si kho(making the impossible possible) i tlaang lawng hmanh silo in vawlei pi hmanh a thawn, a thlen khawh.

Kan Bawipa Zisu nih hi tahchunhnak bia a chim mi hi sullam-bing-ta-let (paradoxical) ngai a si, zeicahtiah anttam ci ngaw thil fate si ttung i cu tluk tthawn hoi ttung i tlaang hmanh vun tthial khawh cu zumh awk ah a har ngai mi le khuaruahhar thil a si. Zisu chan ah khan Atom bomb le Nuclear bomb hna hi rak um cang seh law cu minung chung i Pathian zumhnak le bochannak thazaang a tthawn ning zia hrilhfiahnak ah hin anttam ci bianabia hman lo in Atom bomb bianabia in a rak chim ko hnga tiah ka ruah. A zeibantuk bianabia le tahchunhnak in chim zong ah hika ah a fiang ko mi cu: "Pathian bochannak,zumhnak le thlacamnak taktak he cun minung khuaruahnak le mit hmuh ah a si kho lo kan ti mi tlaangpi bantukin ai chong ko mi harnak hmanh khi Pathian muisam lo in sermi minung nih tuah khawh a si ko" ti kha a chim duh mi cu a si ko.

Kan Bawipa chimmi hi a dik hrimhrim ko. Kan Laitlang le Laimi kan nunnak nih hin zeimaw zat cu tette a khaan ko tiah ka ruah.Keimah ka mithmuh chung koko hmanh ah thil ai thlen ning ka ruah tikah khuaruahhar a si.Pumpak nunnak in kan zoh a si ahcun, atu hi Email sermon reltu pakhat cio nan hnulei kum 35 hrawng kha vun zoh hmanh. Europe le Amerika Laimi nih von phanh ding hna hi cu zanmang hmanh ah kan ruah ngam lo mi, tlaang sangpi bantuk in ai chong mi a si nain Pathian nih Amah bochannak,zumhnak le thlacamnak he can saupi nan thlacamnak le nan rak i timhtuahnak kha nihin a tlaam a tlin ter.Kan miphun chungin can tawite karlak ah mifim, cathiam le Doctor degree tiang ngei mi tampi kan in ngeih cang hna.Hi hnu zong ah hnuzultu an um rih lai ti ka zumh.A min kan hna hmanh nih a theih bal lo mi Linguistic cawnnak hna zong ah Kenneth Van Bik le Ceu Hlun nih an cawn lio cuahmah ti ka theih. Hi vialte ruah tikah Pathian thangtthat lo khawh a si lo. Amah belte minung kan nunnak ah kan tlaang hna hi ai changchang in tampi an um caah tthial ding tlaang tampi kan ngei rih ti kha kan hngalh a hau. Pathian bochannak taktak ah ai hngat mi anttam ci tia zumhnak (Christocentric mustard seed-like faith in God) nih minung hmang in thil a ti khawh ning hi cu khuaruahhar a si ko. Amah belte kha anttam ci tia zumhnak kha kan thlau sual nak hnga lo i ralrin peng a hau.

II : Pathian LAWNG RINH MAW/MINUNG LAWNG RINH MAW TIMI TUAITAMNAK
Kan Bawipa Zisu le kan Baibal nih zumhnak le thlacamnak empha size a tuah tikah hin Krifabu zumhnak tuanbia (History of Church Doctrines) kan zoh tikah (i) Krifabu kha tthen hnih ah a tthen; (ii) kan Laitlang zong ah a kan tthen.A ruang: zumhnak le thlacamnak ti mi ah hin (a) minung ttuanvo ai tel chih (God working through human agency) ti a pom mi le, (b) minung ttuanvo zeihmanh ai tel lo, zumh le thlacam poh ahcun Pathian nih a tuah dih lai ti a pom mi kan i dang. Lungfiannak caah hi kan i tthennak kong a background tawitein ka vun chim ta lai.

(i) Krifabu kha tthen hnih ah a tthen:- Krifa zumhnak remhnak pa Luther, Calvin le Zwingli hna nih 16th century ah Reformation an rak thok hlan ah hin vawleicung Krifa biaknak cu RCM arak si.RCM nih minung cu Pathian muisam he ai lo in ser mi kan si (Gen.1:27) ti mi sullam an zumhning ah hin 'minung thil ti khawhnak' (human possibility) ai tel chih ti kha faak ngai in an zumh. Cu an zumhning an luan chin lengmang tikah a donghnak ah cun khamhnak certificate tiang in an zuar phah(sale of indulgence).Phun dang in chim ah cun minung nih khamhnak rian kha Pathian kut in an chuh i an minung hawi dang kha an peek hna. Cutikah Luther, Calvin le Zwingly nih Reformation=Remhnak (a taktak ah cun taw-hlan-zi a si ko) an tuah i RCM zumhning le pomning vialte kha aling-let (opposite) in an kalpi. Cu hruainak tang i a um mi hna cu atu Protestant(= ka duh loh tiah ati mi) hna hi kan si. Remhnak pale hna nih krifa zumhnak tung-tlaang an vun ser ve mi chung ah (a) minung cu zeihmanh lo kan si,Pathian lawnglawng; (b)tlangbawi hna nih zeihmanh chimrel piak ahau lo, zumtu poh tlangbawi kan si dih, ti kha thih ngamh in an vun dirpi ve.

Protestant Reformation cawlcanghnak kha a vun karhcho ciammam i kum zabu pakulnak a dih dengmang tiang kha "zumhnak tung-tlaang" an bunh ta mi kha a hmun. Hrahhram tein mi kha an hnek hna caah Protestant ka si a ti ttung i kha zumhnak tung-tlaang khan tlawmte a pial mi cu Calvin chan ah hin krifa tampi an rak thah hna. Cun minung cu zeihmanh a si lo (man is nothing) timi dirhmun kha luan tuk leh pek in an vun kalpi tikah Paul i Zudah dohnak i a chim mi (Abraham cu minung ttuannak le tuahnak in a si lo,zumhnak in Pathian hmai ah thiancheh a si..Rom.4:1-8) rumro kha an dirhmun dirkamhnak caah an vun hman ve.Cucaah a can ah cun Zisu cawnpiaknak (zum u,tuah u =minung rian) le Paul cawnpiaknak (tuahsernak a si lo,zumhnak lawng) ti mi hna artlaang in kalpi ti loin Zisu le Paul hna an ertau ter phah tawn hna. RCM tu nih cun minung thil ttha tuahnak in hmuh khawh mi (merits) hi atu tiang an zumh peng ko rih. Tuchan zongah vawleicung khuaza kip ah Fundamentalist le Conservativehna nih "minung cu zeihmanh a si lo"(man is nothing)ti mi cu fakpi in an dirpi i Baptist ai ti mi ciocio hmanh Northern Baptist le Southern Baptist ti in an i tthen phah nak a si.

Reformation nih 'minung cu zeihmanh a si lo' timi luantuk in an kalpi ve tikah minung ttuanvo tuahnak ding ah lam a kham tu a si tiah Remhchinnak (counter-reformation) a hung chuak ve hoi.Cu achuahpi tu cu Denmark pastor & theologian a si mi Soren Kierkegaard a si. Nietzsche nih a vun zulh.Hi hna pahnih hi tuchan Existentialist Philosophy achuahpi tu pale an si. Minung ttuanvo le thil ti khawhnak a zum veve mi an si ko nain keh le vorh in an lam an i tthen.(1) Kierkegaard nih, minung Pathian muisam he ai lo in sermi kan si nak cu Pathian zumh/bochan bu in Pathian duhnak kha ttuan ding ati caah a nih kalning kha "theistic existentialism" an ti;(2) Nietzsche tu nih cun Pathian zumh a hau lo, minung nih kanmah ca cu Pathian tel loin ttuan ding a si ati caah a kalning kha "atheistic existentialism" an ti. Nietzsche hi Communist nih an zulh; ahnu deuh ah Science zong nih a zulh ve.Cu ruangah Biaknak le Science zong ral in an i zoh phah nak a si.1930 hrawng ah German pa Martin Heidegger ttialmi cauk Being and Time ahung chuak i hi cauk nih an dirhmun a fianter cem. Nietzsche hnu zul in a ttial nain a hnu a thih lai hrawng i a cattial mi ah cun Chia/Tha thleidannak (moral conscience) hi Pathian nih minung thinlung chungah Pathian duhnak lam ding a vun phuannak a si tiah a ttial. Hi hna nih a tlaangpi in an dirpi mi cu: "minung hi zeihmanhlo cu kan si lo; duh thimnak luatnak hmang in kan i zuam ahcun thil ti khawhnak le si khawhnak (human possibility) a ngei mi kan si"ti kha a si.Cucu atu lio ah krifa nih "existentialist theology" kan ti lengmang mi cawnpiaknak nih Kierkegaarddirhmun pom in a kalpi.Atawinak in kan chim ahcun hi theology nih Pathian bochannak le zumhnak he minung nih tlaang tthial khawh a si ti kha a zumh kan ti lai cu; minung ttuanvo kha fakpi in a dir pi. (ii) Laitlang zong ah a kan tthen:-. Reformation pale hna nih "minung cu zeihmanh a si lo,tuah khawhnak a ngei lo" ti mi theology kha Fundamentalists, Conservatives le Southern BaPathianist lawng silo in kan Laitlang zong ah Hlimsang pomning he an von i bawm i can sau lak te kan mit hmuh khawhnak(prophetic vision) a phenh. Hlimsang mei bantukin a kanghnak Lairam (Thantlang peng,ahnu ah Matu peng) poh ah thlacam,hlasak le laamkui in an rii i minung ttuanvo vialte Pathian kan rinh ruangah hlimsang ruh nak khua poh ah ei- din paamnak, fimnak zeirellonak,hawi hnu thlainak kan hmuh.Krifabu kha hlim/hlim lo,a hnu deuh ah piangthar/thar lo ti in a vun cheu-hmal. Zumhnak le minung ttuanvo thil pahnih hi balance zia kan thiam lo ahcun ttih anung ngai. Mihlim bantuk in thla lawng cam, minung ttuanvo Pathian rinh dih; a siloah Communist bang Pathian zum lo in minung thil ti khawhnak lawng rinh in pang khat (one-way traffic) lawng in kal a fawite. Hi thil pahnih ah anmah pakhat te lawng cun an ttha veve lo.

III : TLAANG TTHIAL DING TAMPI KAN NGEI RIH
Nan theih cang bantukin mirang phungthluk pakhat ah "To live is to grow"(nun ti cu tthan a si) ti a si. Hihi Pathian nih minung kan caah a kan tinh piak mi a si. Bawhte cu a tthan lengmang i mitling ah ai chuah i duhsah in tarnak le thihnak lei ah a liam bantuk in kan "sikhawhnak" zong ah tthan ding kha minung kan ttuanvo cu a si. Tthan ka ti tikah pithlung nih arpi a tiat hlan lo, a siloah, minung nih sai a tiat hlan lo ti duh nak a si lo. Kan mit hmuh mi minung hawi nih an tuah khawh mi le an si khawh mi tuah,phanh,si khawh ve kha ka chim duh mi a si. Pathian nih Abraham a kawhnak "na ram le na rualchan le na pa inn kha chuahtak hna law kan hmuhsak lai mi ram ah kal tuah.Tefa tampi kan peek lai i miphun nganpi ah kan ser lai..."(Gen.12:1-2) ati mi hi kan caah sullam thukpi a ngei tiah ka ruah. Abraham in (thro' Abraham) Israel kha miphun tthawng a si khawhnak dingah Abraham nih anu le pa, u le nau, hawikom dawt, innpa, khua---cu vialte siang lo cukmak bu in a chuahtaak. Khua ngaihnak,lunglennak, nu le pa ngaihnak, khuacan ah ttihnak le thinphannak--- hi vialte hi Abraham nih nunnak hmailei ah ai thawn khawhnak ding ah arak tuar.Israel mi Babylon i sal an rak si lio can ah tivakam inhliam kung i an tingtang an bah i an rak ttah le an tuar afah bang Abraham zong a tuar arak fah can a tampi lai ti hi ka zumh.Atu nanmah dirhmun le Abraham dirhmun hi ai khat ti zong ka ruah.Abraham nih hin kal duh loin a tawpawh rak i thlai ko seh law Pathian kamhmi thluachuahnak vialte kha a hmu hnga lo.Pathian fialmi minung rian, a siloah, ttuanvo kha a tuah caah a si. Laimi kan sinak hi zoh tikah (i) Tuluk ram in (siangpahrang pakhat chan ah hremnak tuar khawh lo ruangah maw?) (ii) atu Lairam kan phanhnak, (iii) duhsah in nai-ci-kua hrawng ah Kawlrawn (Mdly,Rgn) kan ttum ning, (iv) cun Australia, Europe, le N.America ah nunnak hmailei ah kal in atthan khawhnak hnga nun khual kan tlawn ning ka ruah tikah puan -deu ser in (tent making) kan kal lengmang lio can a si ko rih rua hlah maw ti hna ka ruat tawn. Cucaah nihin nan dirhmun hna hi Abraham bantukin Pathian nih miphun ca tiang in an timhlamh piak mi hna a si hnga maw ti hna ka ruat. Hihi nunnak hmailei ah a kal chin khawhnak hnga Laimi caah Pathian timh piak mi a si ahcun, Israel miphun Babylon sal an rak tlaak lio i Jerusalem kir lai lawng hla bang an sak lio ah Jerusalem in Jeremiah nih ca a kuat mi hna kha teh kannih nih zeitindah sullam kan ilaak ve hnga?.Jeremiah cakuat cu hihi a si: "Inn rak i sak hna ulaw a chungah rak um ko hna u; dum rak i ser hna u law, a chuak mi rak ei ko hna u, nupi rak i thit hna u law fapa hna le fanu hna rak ngei ko hna u; nan fapa le kha nupi rak thit piak hna u law nan fanule kha va rak ngeih ter hna u law, fanu hna le fapa hna kha rak hring ko hna seh, khaka ah khan nan rak karhso i a zor lei nan si nak hnga lo" (Jeremiah 29:5-6).

Acunglei Jeremiah bia hi hmun thar, khua thar rak dirh chung u ti sullam maw a si hnga, can khat karlak ca te lawng dah a si hnga?.OT scholar ka si ve lo caah ka hngal lo. a sinain tuchan ah vawlei pumpi hi "global village" tiah an kawh cang ti nan kan chimh va si kaw, cu vawlei ah cun Tuluk,Korea,Kala hna cu heh tiah an i tenh manh cang.Laimi tu cu 'mah khua le mah faiceu kulh hlei lo cu' timi ruahnak nih a kan tei tuk rih.Zeitik ah dah hawi hnulei in kan dawi khawh ve te hna hnga. Hihi teh kan caah tthial khawh lo tlaang pakhat cu maw a si ko hnga? Amah belte bia karlak ah pakhat te vun tenh ta ka duh mi cu: hlan ah Chin miphun nih Tuluk in Kawlram chung an hung luh tikah Babel innsatu hna bang an holh phun kip ah ai chuah i (Asho Chin,Kuki, Mizo, Naga,Haka-Falam, Tiddim, Matu,Mindat,Kanpelet holh hna) ahnu ah cun miphun dangdang bantukin an i zoh mi hi cawnpiaktu ttha (lesson) ah nan hman i kan Lai holh le nun phung hna kha a kilven le a zohkhenh zia thiam ahau tiah ka ruah.Ralrin peng lo ahcun Babel innsaang sak tthan afawi.

IV : LAIRAM HUNG KAN PHILH HLAH U
Abraham bantuk in mah ca le miphun caah ttuanvo nganpi laa ding ah Pathian nih rian an fial mi dawtmi u le nau hna, atu lio kan Lairam thil sining cu tampi chim hau lo in nan theih dih. Sifahnak, hremnak,tuarh-harnak le Pathian biaknak hmanh ah luat lo ngai in a um lio caan a si caah hung kan philh hlah u. Abraham bantuk in Pathian nih hmuhsakmi ram hla pi ah a phan cang mi pakhat cio nih mah ca lawng silo in harnak tongmi kan miphun ca tiang in ttuanvo ka ngei ti kha nan lung ah nan i riahchih peng ahcun a ttha. Joseph bantuk in thluachuahnak nan hmuhmi kha mah chungkhar, rualchan le miphun zong nih an co ve nak hnga kan kanaan tuaknak ah a um peng ahcun a ttha. Hmun thar, khua thar tlaa tu hna nih ataang mi kha fimnak lam ah nan kan hruai i hmailei ruahchannak nan kan peek ahau ko.

Kan Baibal ah Samaria mittha pa tahchunhnak tuanbia(Luke 10:25-37) hi aho poah nih kan rel cio mi a si. Nihin kanmah le Laitlang ummi kan miphun he kan i pehtlaihnak ah hin tah hi bianabia nih hin kan caah zei sullam tal a ngei maw? Atu lio kan Laitlang ummi Laimi hna hi mifirhna nih thi dengmang in an velh mipa dirhmun ah dir in na hmu maw? Kha pa kha bomh lo ahcun a thi ding a si khah. Kha pa kha nichiar kan innka hram ah bomh hal in a dir ko ti teh kan ruat bal maw?.Kha bianabia tuanbia chung i tlangbawi le Levi pa (Pathian rianttuan ding ah Jerusalem khua ah a kalmi pahnih) kha anmah tuar ve lo poah ah cun midang tuar mi zei ah a rel lomi an si kha. Samaria pa tu kha minung hawi harnak le tuarnak ah bochan awktlak mipa a si kha. Hi bianabia tuanbia nih kan Lairam le kan miphun sinak he lawhnak a ngeih a si ahcun nang le kei tah kha hna lakah aho dah kan si ti biahalnak zong kanmah le kanmah kan i hal lengmang ahcun a ttha.

Bia Donghnak:- Kan miphun hmailei ah akal i tlaang tampi kan tthial khawhnak ding ah hmailei ruahchannak a kan pe tu le bochanmi dawtmi u le nau hna, hmun khat te ah nan lungthin, fimnak le thazaang nan tom i tlaang tampi nan kan tthial piak khawh nak hnga Pathian nih lam in hruai hna in thluachuahnak tampi he in vurh ko hna seh.Pathian min in pakhat le pakhat vun i daw u, nan zawn vun i ruat u.Pakhat cio nifa nan nunnak ah Bawipa Bia cu nan ke caah mei-inn a si i nan lam caah ceunak si hram seh law (Ps.119:105) kan Pa Pathian dawtnak, kan Bawipa Zisu velngeihnak le Thiang Thlarau hawikomhnak,fimchimhnak le lam hmuhsaknak cu a zungzal nan cung ah hmun camcin ko seh ti in ka bia ka donghter. Amen.