Ka Pa
 

Ceu Hlun

2008/10/30

Kum zabu pa khat dengmang chung minchiatnak apel ngei lo i a nung mi ka pa bantuk hi an nunzia ah izohchunh awk tampi a um lai ti hi ka ruat ttheu.

Ka pa hi Vawlei Ralpi Pakhatnak chawng ah a chuak i kum 90 tluk hi-vawleicung ah caan a hmang. A mui aa dawh ngaingai i ‘faar tak ziau in aa ziau ko’ an rak ti. Hlawnceu a nu Hniar Cer a lo rua. A fale aho hmanh nih kan tluk lo. A cuunzaa le a bombaan zong a ttha. Hreitlung hman le surcheh a thiam ngaingai. Ngaknu chawnhbiak ah hmurka a thiam tuk e an rak ti lengmang. Ka nu (Run Hnem) nih hla a phuah i:

“Zazawn le e, zuun par ttawh ka tii leem thlaa maw,
I hlaan u chankarthlak mi nunlaang vaang ah,
Aan dawh fuum leeng hneem cu” a rak ti.

Mah hi, ka nu le ka pa krifa an can hlan deuh a si rua ka ti. Ka ule upa bik pa thum an si. Kei cu ka chuak deng rih lo. Hlanlio ah cun pu rak har tuk kaw cawngnak puan zuun khat rianh nak ah hin Laimi atam hi kum thum/li an rau i an ngeih a rak ttet dih an ti. Ka pa cawngnakpuan hi a kau taktak. 'A nu i a rak serhmi te' kan ti i a ruak kan zual nak.

A pa Sa Thang hi mingei, michunthat, ni nikhat te i zu pu 105 a daap mi a rak si i, innpi lam hra ah cun zupu a khat lai si kaw, mah na cun ka pa hi zu a ding lo ti awk a si. Amah tu nih cun, “Zu hi thlachuakte ka ding na’n a ka leem bal lo” a ti. Thing saih nak i zucua an iphorh mi tehna, chunhthah nak hawi sin tthut-um nak i an ihrawm mi tu cu hlanlio zatlang phung a rak si i, cu lo, amah or duh le riit duh ah zu a ding lo. Kuak le sahdah tehna zei hmanh a tawng lo. A ttha lo mi zei hmanh a tuah lo. Mahti i siikaan a ngeih ca ah cun a ngan a dam zungzal i a tar hnu tiang hriamhrei tlai kho in a um. Kum 75 a ti tiang farkung cung kai in far a hlam kho rih. A thluak zong tar hlah (tu-nge a pian lo). A khuaruah le a biachim zong tar a lawh nak a um lo. A chuah a ttha. A pupa le a cikawr kan hngalh mi vialte lak ah chan sau bik a si.

Ka pa hi, “Hlei Dum cu Khuazing bantuk” an rak ti mi a si rua, kei nih cun Bawi Zisuh nih amah model ah a tuah rua ka ti. Idawt, irem le ingaihthiam a duh nak hi dongh a ngei lo. ‘Idawt ttheuttheu a ttha, irem ttheuttheu a ttha, ingaihthiam ttheuttheu a ttha’ ti hi a aa tlaih zungzal mi principle a si. “Mi i an in ti hna zong ah i-iin lengmang ko u, ngaithiam lengmang ko hna u” a kan ti zungzal. Lai Kam nu nih, “Ka pu bantuk minung um hlah” a rak ti ttheu.

Khuachia nih hin, “Hlei Dum fale cu ti hna hlah u, Hlei Dum cu mi ttha a si ai” an ti. Kan rangpi hi a rak ru tuk i, cerh dulduuk ah ka u Cia nih lung in a chehchih a chehchih i a tluntaak. A zan ah khuachia cu namte le fingrilh he inka le pokhlet inka in an mang i ka u Cia cu, “Aziah dah mahti khan na kan cheh? Kan inn na den dih. Kan nau kut tan deng lak in na cheh. Kan thah lai tiah kan hong i, Hlei Dum fa na si ca ah kan in that tthan lo. Hihnu ah mahti khan kan chep ti hlah” an ti. Khuachia hmanh nih ka pa hi an ttihzah ka ti lai.

Dawtnak ah aho hmanh nih ka pa an phaan lai lo ti tluk in ka ruah. A unaule le a nifarle a dawt hna ning tlawmpal in von langhter ning law: A nau (ka pa Mang) he an idawtning hi chim ah cun chimporh a lo hnga. An bia thlum-al hmanh. An tar deng hnu i ka pa Mang a zawt hmanh ah sur in ngahring a dawipiak. Ka ttang cakei i a sual tan ah, saa hmai ah cun an rak zaam cio rua i, ka pa nih cun, “Cholai ah cun heh tiah ka hong tli i, ‘awh aziah ka tlik, He Nawn ka hnulei ah a um kha tah, sa nih nam seh law ka chanh khawh hnga mei hen i’ ka ti i ka dir” a ti. A naule him nak a ruah ning hi ka pa Lai Kian pa nih tamlakte a chim. uCem Hre Cem (a nau fa) vom i a sual tan i ka pa lungtleh le ttah kha ka mitthlam in a lo kho lo. Ka ni Ral Uk nu nih, “Na pa cu kan sual kan palh zong ah a kan si lo; a zaang tu kan faak leilei” a ti.

Ka pa hi  dawtnak in khua a zoh i mi nun a thleng pah. 1976 kum hrawng ah khan Hniarlawn ah mifir phu khat an rak lut i, zarh khat hrawng an um ah khuapi nih meithal he zan ah an dawi hna. Kah zong an kah leen hna. Zankhuadoi an dawi hna i zing khuadoika ah khin pakhat cu Lunghmui ah an va tlaih. An buut dih i an laifang ah cun mifir cu a tthu ko. A thinphan, a kefah, a pawttaam le a ningzah hlei ah a khuasih a celh lo. Mifir kulh i an kulh mi cu ka pa nih cun puan a va pek. Mahpa nih cun aphilh in a philh kho lo. A nun aa thleng i mifel taktak ah aa chuah. Mah lio hrawng Hniarlawn ah cun ngakchia sual an rak um i, zaapi hmai ah tuk si hna seh tiah bawitlaang nih bia an rak khiah. Bia kaa khat hnih chimh i voi nga cio tuk ding a rak si. A tu tu ah ka pale tehna cu an rak thiah hna. Midang nih cun teek cukmak in an rak tuk hna. Ka pa caan cu a hung chuak i, ka pa cu bia zong a chim kho lo. A ttap. A ttahbu cun dimtete'n voi nga cu a rak tuk. Mah ka pa i a tuk mi lawng cu a lung aa thleng i mi-bawh sa-bawh ah aa chuah. Love wins!

Santlailo a zaangfah hna nak tu hi cu chim awk a tam hnga. A ngakchiat lio kong a kan chimh tawn i hraamtu ngei lo mitcaw le tar le thinghmui mi zaangfaak an si ning a chim ah hin a mitthli a ha zungzal ko. Ngakchia dang i an serhsat hna ah, anih cu a serhsat hna lo i, mah tar le mitcaw nih cun thluachuah zaa an rak pek. Mah thluachuah nih cun a chan a sauter deuh rua ka ti.

Ka pa hi minunnem a si ko nain, thil ttha lo doh kong ah cun arpi hrang a lo. Mi thinghau i lam a hronh hmanh ah a sik colh hna. Ka pa i a siik ngam lo mi an um lo (kan khua ah). Voi khat cu, mi phu khat cawlcangh a zoh a zoh hna i, a zuum hna lo. Upa pipi an si ko nain hlangko in a fuh hna i a siik hna. Khuakhaan tthalo a hmuh zong ah fiangte in a chim mi a si. Amah unau le rualchan an si zong ah an hmaan lo ah cun a chimhhrin hna. “Khua ttha khang seh tiah pei u le pa ah kan in ser cu, khua ttha khang ngat” ti hi ka pa i a unaupa a chimhhrin hna nak bia a si i hruaitu a ttuan mi pohpoh nih thei hna seh ti ka duh tawn.

‘Keimah kaa tel lo ah cun khuaram le zatlang mi ca ah khua ttha an khang sual lai lo’ ti a ruah nak nih ka pa hi bawitlang a ttuanter ve, caan saupi. Keimah kaa hngalhka ah ka pa hi tlangpi a ttuan cang. Metting a tuah tuk i ka rak dawi tawn i, a ka thlei kho lo i, metting tuah nak ah cun kaa tel ve tawn. Ka hmette in bawitlang metting tuah ah kaa tel cang e ka ti ttheu. Bawitlang rian a ttuan nak ah nihlawh a thlah tuk nak ah ka nu  nih hin, keimah lawng lothlawh na ka rinh e tiah a rak zaih zungzal. Ka pa hi, khuabawi ttuan belte a duh bal lo, aa cuh bal lo. Khuabawi a ttuan mi pohpoh nih ka pa lo i khuakhaan lairel an duh lo i tlangpi a ttuanpi lengmang hna. A thazaang i a zawhphanh ti lo in khuaram rian cu a naule kut ah a ap i aa din.

Ka pa tluk i mi i an zumh mi si hi cu a har lai. Halkha-Falam lam an rak chunh lio ah hin lamzung tangka hi Halkha le Falam an rak ichaan tawn rua. Mah ah cun ka pa hi a phor tu a rak si. A keeng in Tiphul lam in a rak phorh. Pia khat hmanh a bau bal lo. Khua tangka zong hi caan saupi chung a keng. Ka ule Kawlram i siangin an kai le tangka an har lio a si ko nain a tangka ken mi cu phar khat hmanh a tawng lo. Kan rang i fa a hrin chom poh a man nak poh in a zuar i a kuat ko hna. Asilole do cawi ko. Ka ttang Tin Kulh hi pafim, Parliament lio hmanh i aa lek ve mi a si i, ka ttang nih cun a zumh tuk i, vui ho a thlite i a cawk mi zong kan faang buk chung ah a vong khumh. Ka pa tluk in aho hmanh a zum hna lo.

Ka pa hi siangin kai nak nawl rak hmu seh law aho tluk poh a si ve men ko hnga. A hmu lo nain, a upat hnu ah ca cu ka pu sin ah a cawn i bawitlang rian i cazin tlaih nak khim cu a cawn ve. Cathiam ah aa chuah ve. Cacawn lo a fahning hngal in, a tule an si ah, a unau fale an si ah, siangin ah a chiah dih hna. Loriak zong a laak hna i siangin ah a chiah hna. A tunu Hle Sung nih, “Ka pu thawng in dahkaw cakuat te zong kan rel khawh” a ti i, a tu chorchem bik Ceu Er nih cun, “Ka pu thawng in dahkaw ca ka thiam le khuabawi zong ka ttuan khawh” a ti ve.

Ka pa tluk i sianginkai a biapitter mi hi an um cel lai lo. A kawi Thla Hei pa nih, caanphio inn sak a rak sawm i, “Kei cu ka fale siangin kaiter ka duh ai hna e” a rak ti. Ka ule hi taang 5 an si in, Phun Tu pa he Halkha ah inn an hlaanpiak hna i thing le rawl an ngalh hna. Phun Tu nau Dan Lian nih a ke hreitlung in a rak ituk i, ka pa nih cun a kawi Phun Tu pa cu a va siik, "Ngakchia hreitlung hmanter hna hlah, an ihliamkhuai lai i siangin an kai kho lai lo e ka'n ti i na ngai lo" a va ti. Phun Tu cu kanmah peng hrawng ah B.A awng hmasa a si. Forest Department ah BC a ttuan i pension a la cang. Ka u Thla Cung cu Revenue Office ah cazipi a ttuan i pensen a la ve cang. Ka u No Al cu atu hi Health Department ah Township Head Officer (Miuh-ne Kyanma-yee Hmu) a si, Halkha ah. An retheih man a ngei.

Ca taang khat hmanh a ngeih lo bu le, fimthiam nak a cawn lo bu i ka pa mah tluk a si hi cu Khuazing thilpek ah ka ruahpiak. Amerikan sianghleirun uah le minthang i M.A ka awn hnu ah hin, minung tampi bia ka ruah cang hna i, cataang sang pipi hmanh, ka pa tluk i ka lung a ka tong mi le ka upat mi hi an har ngaingai. A ruahnak a kau. A tar hnu hmanh i a khuaruah up-to-date a si rih ning ko hi ka upat nak pakhat a si. Vawleicung mi a nung bal mi ah ka upat bik hi minung pa thum chim ka fial hna seh law, Abraham Lincoln, Mahatama Gandhi le ka pa hi ka chim hna hnga ka ti tawn.

Asina'n, ka pa he hin kan ruahnak aa kalh nak a um. Anih cu Mathai 5:3-10 ning khin a nung i, “Keimah bantuk hin um u” tiah a ka ti i mah cu ka cohlang kho lo. “Ka pa, nangmah bantuk cun zeitin dah kan um khawh lai? An um kho cio maw? Nemmam! Nangmah lungput cu kan ichuahpi lo cuta. Nang cu naa chuahpi mi lungput le ziaza pei a ttha tuk cu. Ka siningte’n ka um ve ko lai” ka ti. “Ka pa, nang cu muisam zong in, lungput zong in, fimnak zong in, thazaang zong in, ziaza le nuamhthiam zong in, michuakthiam a um sual mi na si. Nangmah bantuk hi cu na fale aho hmanh nih kan ron hring kho hna lai lo” ka ti. Bawi Zisuh hmanh kum hra zul ning law ka pa bantuk cun ka um kho lai lo.

Ka pa hi chan khat nun ah cun rian a tlinh ko:

• Min chiat apel ngei lo in chantlung a nung.

• A nu le a pa ruak a sim.

• Mahle chan le nunphung ning in pasawm a rel ve (sathaar le saza le zei dek a kap rua i a pa nih sawm a tuk piak lengmang)

• Paih bual voi khat a co ve an ti.

• Hreitlung thing saih chom in a unau 3 cungcawi inn a rianhpi hna.

• A fapale nupi tthitnak ah kawlchaw le arsa aa ring.

• Chuahpi far paak te lawng a ngei nain a nifar dang an um rih i, va an ngeih ah a zulh khawh dih hna. An kir zong ah man a khirh hna i va an ngeih tthan zong ah a ah rih ko hna.

• A tunu le va an ngeih zong ah ningzak in a kalter hna lo.

• A fale hi lam hmaan ah a kan chiahtaak dih.

• A nunnak a dongh lai tiang a tufale thluachuah a pek taak dih hna.

A thlaanlung mahti hin an ttial.

Krifa cawnpiak chom si lo, Lai phung bakte i a tthang mi Laimi kan pale Dr. Vum Son, Pu Van Kulh le ka pa tehna an dinning le an lungput ka ruah ah hin Lai kokek lungput le ziaza a tthat ning hi ka ruat ttheu. Ka pa krifa cawnpiaknak tang i a tthang mi a si lo bu ah Bawi Zisuh lungput le ziaza he an ilawh tuk hen hi ka ti tawn. An nun a nem ning, thiltthalo doh nak i an ral a tthat ttung ning le an hraan ttung ning, mi an dawt ning, sual an huat ning, daih an thiamning tehna. Ka u sin ah, "Ka pa tehna cu Baibal rel an hau lo e, anmah tu dahkaw Baibal an si leh hi" ka rak ti i, ka pa hi Baibal a rel mi zog a si lo, Baibal bia zong a hngal tuk lai lo, nain a thih lai i ro a vui mi cu, Bawi Zisuh rovui he aa khat bak. "Pathian ron zuum u" ti le "Nan unau rual ron idaw u" ti.

Ka pa nih hin, kei cu Mang Hlun tiah a ka auh. Fapa hniang cu ka si i, Jacob i Benjamin a sianlo bantuk khan a ka siang lo. Keimah zong nih ttelifawn i kan ichawnh ah hin ka ngakchiat lio hmurka in ka chawnh. Kaa hnaoh. Atu cu mahti chawnh awk ka ngei ti lo.

Chan aa lim. Dawtnak bel a hmun lai.