MAN LE ARSA
Ceu Hlun
Man cu zei dah a si
Man cu nupi man a si LO. Minung man hrimhrim a si LO. Identity man a si.
Laimi cu phun kan ngei. Phun aa dang mi chung ium phung a si. Hlawnching veve ium a si lo. Mualcin le Hlawnceu ti bantuk ium phung a si. Mualcin pa le Hlawnceu nu an ium tik ah, an hrin mi fale Mualcin maw an si lai Hlawnceu dah ti hi man le arsa nih lai a rel. Hlawnceu nu i a hrin mi fa cu Hlawnceu cia an si. Mualcin an pa nih man le arsa in a tlanh (cia) hna ah Mualcin an si, i a tlanh hna hnu lawng ah Mualcin an si. Pa nih a fale cu amah phun si lakin an phun a cawk hna. Mah a cawk nak kawlchaw (= manh mi chaw) cu man a si. Cuca’h man cu phun tlanh nak a si.
Aziah dah man man a hauh
Pa nih man in a fale a tlanh hna lo ah cun ngakchia cu phung ning in a hring hna lo. Phung tang ah “ka fa” tiah a ti kho hna lo. An pule hrin an si ko. A ro zong an co kho lai lo. Mualcinpa nih Hlawnceunu sin ah fa a hrin i man in a tlanh hna lo ah cun ngakchia cu an pule phun (Hlawnceu) in an hmun. Mualcin le Hlawnceu idoh um seh law, cu an fale cu Hlawnceu lei ah an ṭang lai i Mualcin cu an doh hna lai (Mualcin ral an si lai). Cu a si ca ah pa nih a hrin fale cu man in a tlanh hna.
Man phunphun
Man hi aphunphun a um. Nulei chung nih palei chung hi man phunphun hauh khawh a si. Thap hnihthum (double/triple) zong in hauh khawh a si. Zei man tehna dah an hauh hna ti cu hika ah kan ṭial dih lai lo. Hrang a tlai mi le sullam a ngei mi deuhdeuh lawng kan ṭial lai.
Hrang a tlai bik mi
-
Phunthawh: Fale phun cawk nak manpi cu phunthawh hi a si. Phunthawh palei nih an man i nulei nih an co ah cun phun aa caw cang tiah ti khawh a si. Phunthawh cu a biapit tuk ca ah a man a har bik ve. Phunthawh ah siapi, kikawng, saṭil dang, lo hmun, ram, tangka, asiloah khuangdar zong manh khawh a si.
-
Pu Man: Laimi cu kan pule hrin kan sinak a tlau bal lo. Hlawnceunu cu Hlawnceu nih Cinzah sin ah a phun an cawk i Hlawnceu a si cang ko; asinain Cinzah hrin a sinak a lo lo. Cuca’h Cinzah nih a phun an tlaih khawh. Fa a ngeih ding mi poh Mualcin an si nakhnga Mualcinpa nih Hlawnceunu a ṭhit tik ah nu i a pale Hlawnceu man a manh hna a hau. Cun nu i a pule Cinzah zong a manh ve hna a hau. A pule manh mi man cu “pu man” a si.
-
Ni man: Va ngei nu i ni zong man manh ve a hau. Hlawnceunu i ni cu Hlawnceunu a si ve. Ni man an man lo ah cun asiloah ni a lung an tlinh lo ah cun ni nih a vahnu (va ngei nu) cu a tlaih khawh. Ni i a tlaih ah cun va ngei nu cu a ṭhi tu (Mualcin) inn ah a kal phung a si lo. Ni man cu pu man nakin a tlawm deuh phung a si.
-
Ṭa man: Lai phung ah “Ṭa le pa” ti a si. Ṭale hi pale tluk in upat le bochan an si. “Ṭate le thlaamte” ti a si i, nu cu a va i a sukkhawn sual/chel ah a pa a um ti lo ah cun a ṭa sin ah a dor ding a si. A ṭa nih a humzual ding a si. Cuca’h va a ngei ding mi nu kong ah a ṭa hi nawl a ngeih phung a si ve. Hi ca’h, ṭa cu a lung tling lakin man manh ve a hau. Asinain ṭa man hi va ngei nu i chuahpi ṭa nih co a si lo; a pa nau/u nih co a si. A pa nih phunthawh a co cang ca ah si dawh a si. 'Pa man' tiawk a si mi 'ṭa man' kan ti ah a cang.
-
Nu man: Va a ngei mi nu i a nu nau/u zong man manh ve an hau. Nu man le ṭa man cu tam hauh a si lo.
-
Ṭhuthmun rawl (‘rawl’ hi ei awk rawl a si lo): Ngaknu cu an thazaang a ṭhat lio a si i an nulepa lo an thlawh khawh hna. An thazaang nih an chungkhar zeimawzat a cawm hna. Ngaknu va a ngeih tik ah an khungkhar thazaang (income) a zor. Cu kum cu a nule an har kho. Mah an fanu thazaang an sungh mi ai rawlh nak ah (a ṭhuthmun rawlh nak ah) tiah man manh a si. Mah man cu “ṭhuthmun rawl” ti a si. Man taktak cu ṭhuthmun rawl hi a si.
-
Inn kai: Bawi phun cu an iuah i michia i an inn kai hmanh an duh lo. Anmah nak phun nauta deuh nih an hal hna ah cun, an inn an kai man an laak hmasa hna. Mah cu “inkai” a si. Inkai laak cu zohchuk a fian nak a si. Bawi le chia kan um ti lo. Krifa zong kan si cang. Discrimination zong kan hman ti lo ca ah tuchan ah inkai ilaak ding hrimhrim a si ti lo.
Man co tik ah ah phung a si. ‘Ah’ cu thahpiak ti zong ah ti a si. Man a co mi pohpoh nih, an si khawh ah cun, ṭhit-um ni ei awk sa thahpiak ve a si. Phunthawh a co mi le pu man a co mi cung ko ah rianvo a um. Manco dang zong nih ah cio phung a si. Ah awk saṭil man a tam ca ah man tam deuh an hauh ve tawn hna. Micheu nih cun a man an co mi nu a kal tik ah khuasak nak thilri an ṭhenh (an “kalh” ti a si).
Man coh hi rian biapi khinh a si. A man na co mi cu a chiat a ṭhat na zoh lai. Na humzual lai. A kir ah cun man co mi khirh dih a si (an rak maak ah cun khirh a si lo).
ARSA
Arsa cu man an imanh mi lungtlin langhternak i ei mi a si.
Langhternak: Mualcin Za Kio ca ah Hlawnceu Sai Cer an ṭhit. Mualcin nih phunthawh an man. Hlawnceu nih an co; an lung a tling. An lung a tling ti sullam cu: “Za Kio le Sai Cer tefa an ngeih tik ah an fale cu Mualcin an si ko lai; Hlawnceu nih kan tlai hna lai lo” ti nak a si. Biakamnak bantuk a si. Tefa phun an icawk nak cu kap hnih chung an lung a tling i, cu an lungtlin langher nak ah ar pum khat sa an ei. Mah cu arsa ei a si. Ar taktak an rak hman a si lai; i a ei tu an tam deuh tik ah vok an hman a si lai. Vok an hman zong ah a min cu arsa a si ningning. Ahlan ah cun “arsa ei” rak tuah a si. Ṭhit-um zanlei ah ṭhit-um tuah nak inn ah zaapi hmuh in arsa cu rak eiṭi a si (hi caṭialtu nih cun a hmu bal lo). Mah arsa ei cu ahnu ah an tuah ti lo. Arsa tu an cheu i nulei chung le palei chung hrapcheu in icheuh a hong si cang. Arsa vokthau cu a kawng ruh in cheu hnih ah an chuah. Nulei chung cu hrapcheu an pek hna (a lu aa tel nak lei. A chungril bel an pe hna lo). Pa lei chung nih hrapcheu an ichiah (an izaam). Ahnu ah cun haakkau ahote nih dek arsa cu apum in an hauh hna a si lai, vok pumpaluk in nulei chung an pek hna (phung le sullam a rawk).
Arsa hrapcheu palei co mi i a liang khi lamkal (nupi hal tu) sa a si. A vokpum in nulei nih an ilaak dih ah cun palei nih lamkal sa liang coh awk an ngei ti lo. Cuca’h nulei nih chungṭuansa (caw/vok) an thah ve a hau. Cu an thah mi sa kut/ke cu lamkal coh ding a si. Phunkhat an tlawm nak le voksa sunhlawih tuk a si lo nak (ramdang tehna) ah cun arsa vok apum i co hi khing a rit leilei. Palei chung he icheuh a ṭha deuh. Sullam zong a ngei deuh.
Phunthawh le pu man lawng arsa nih a zulh. Ṭa man tehna cu arsa an hau lo (thah khawh cu a si ve). Phun arsa (arsapi) cu vokthau (sumh nga tling) thah ah do a tla. Pu arsa cu lai vok sumh li a za.
Kawlchaw (man) hi arsa nih a zulh lo ah cun si seh, phung ning te in arsa an eipiak hna lo ah si seh, phung a tling lo. Arsa lawng thah itimh phung a si ve lo; man manh hmasa a hau. Man belte cu tlawmte laak khawh, laak lo khawh zong, a si. A si hmanh ah lungtlin langhternak ah arsa thah cu a hau hrimhrim.
Arsa hi ningcang ngei te in can le izamh phung a si. Can sawhsawh le zaam sawhsawh phung a si lo. Chungṭhuan ei awk ah chuan phung zong a si lo. Mahti i an saam le an chuan ah cun arsa a si ti lo; voksa sawhsawh (phung tlai lo) ah aa chuah.
Arsa zu: Zu hi Lai phung ah aa tel tawn nain hrang a tlai mi a si lo. Phung ah a lut lo. Arsa an thah tik ah nulei chung nih cohlan a hau. Arsa an can khi an cohlan langh nak a si. An arsa an cohlanpiak hna lo ah cun phung a tlin lo ca ah, an cohlanpiak hna nakhnga nulei chung lung tluanh a hau. An arsa an canpiak hna nakding ah zu in an tluanhtlamh tawn hna. Mah cu arsa zu a si. Zu dah hi a herh thengtheng mi a si lo.
Lakfa: Alak (man lo) in co mi fa khi lakfa an si. Langhternak ah, Mualcinpa nih Hlawnceunu sin ah fa a hrin. Mah a fa cu kawlchaw le arsa i tlanh lo in a laak. Alak in fa ah aa ngeih ca ah lakfa a si. A pa nih aa laak lo ah cun, a nu sin ah a um ko ah cun (a pule phun in a um ah cun), lakfa a si lo. Inlak (ngaknu sin) i ngeih mi fa khi “inlak fa” tiah ti an si, i afawinak in ‘lakfa’ tiah an ti tawn ve hna. Lakfa taktak an si lo.
Kawlchaw le arsa i fa tlanh le tlanh lo nih identity a danter tuk. Tlanh lo mi cu identity crisis an tong ṭheu. Fa a tlan lo mi cu zolangh le mualphoh zong ton khawh a si. Fello zong co deuh a si. Cuca’h nupi a ṭhi mi nih kawlchaw le arsa in phung tlinh ah a ṭha. Man laak lo khi dawt ah a cang lo; phung tlinh khawh lo nak a si i, hrinmi fale lakfa ah an cang kho.
Hlanlio ah cun ar rak thah i a ei tu ding an hon tam deuh hnu ah ar an iza ti lo i vok an thah si dawh a si. Mi kan karh i mi tam zo vok thah a har. Sa zong a sunglawi deuh ti lo. Cuca'h ar ah kir cang usi law a ttha men lai. Phung tlinh duh fawn, a bit nak te i tuah duh fawn ah cun ar taktak thah ding a si ko.
------------
Aa pehtlai mi:
|